ترجمه،تدبر و فهم سوره طلاق : نکات و پرسش های تفسیری سوره طلاق

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمـَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا {1}

اى پيامبر چون زنان را طلاق گوييد در [زمان‏بندى] عده آنان طلاقشان گوييد و حساب آن عده را نگه داريد و از خدا پروردگارتان بترسيد آنان را از خانه‏هايشان بيرون مكنيد و بيرون نروند مگر آنكه مرتكب كار زشت آشكارى شده باشند اين است احكام الهى و هر كس از مقررات خدا [پاى] فراتر نهد قطعا به خودش ستم كرده است نمى‏دانى شايد خدا پس از اين پيشامدى پديد آورد {1}
فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِّنكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ
ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَن كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا {2}
پس چون عده آنان به سر رسيد [يا] به شايستگى نگاهشان داريد يا به شايستگى از آنان جدا شويد و دو تن [مرد] عادل را از ميان خود گواه گيريد و گواهى را براى خدا به پا داريد اين است اندرزى كه به آن كس كه به خدا و روز بازپسين ايمان دارد داده مى‏شود و هر كس از خدا پروا كند [خدا] براى او راه بيرون‏شدنى قرار مى‏دهد {2}

وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا {3}
و از جايى كه حسابش را نمى‏كند به او روزى مى‏رساند و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است‏خدا فرمانش را به انجام‏رساننده است به راستى خدا براى هر چيزى اندازه‏اى مقرر كرده است {3}
وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا {4}
و آن زنان شما كه از خون‏ديدن [ماهانه] نوميدند اگر شك داريد [كه خون مى‏بينند يا نه] عده آنان سه ماه است و [دخترانى] كه [هنوز] خون نديده‏اند [نيز عده‏شان سه ماه است] و زنان آبستن مدتشان اين است كه وضع حمل كنند و هر كس از خدا پروا دارد [خدا] براى او در كارش تسهيلى فراهم سازد {4}

ذَلِكَ أَمْرُ اللَّهِ أَنزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا {5}
اين است فرمان خدا كه آن را به سوى شما فرستاده است و هر كس از خدا پروا كند بديهايش را از او بزدايد و پاداشش را بزرگ گرداند {5}
أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُم بِمَعْرُوفٍ وَإِن تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى {6}
همانجا كه [خود] سكونت داريد به قدر استطاعت‏خويش آنان را جاى دهيد و به آنها آسيب [و زيان] مرسانيد تا عرصه را بر آنان تنگ كنيد و اگر باردارند خرجشان را بدهيد تا وضع حمل كنند و اگر براى شما [بچه] شير مى‏دهند مزدشان را به ايشان بدهيد و به شايستگى ميان خود به مشورت پردازيد و اگر كارتان [در اين مورد] با هم به دشوارى كشيد [زن] ديگرى [بچه را] شير دهد {6}

لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا {7}
بر توانگر است كه از دارايى خود هزينه كند و هر كه روزى او تنگ باشد بايد از آنچه خدا به او داده خرج كند خدا هيچ كس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تكليف نمى‏كند خدا به زودى پس از دشوارى آسانى فراهم مى‏كند {7}

عصاره فراز ایات 1-7: با توکل و تقوای از خدا،حدود خدا(و حقوق مالی همسران) در هنگام طلاق را رعایت کنید و ضایع نکنید.

وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِيدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُّكْرًا {8}
و چه بسيار شهرها كه از فرمان پروردگار خود و پيامبرانش سر پيچيدند و از آنها حسابى سخت كشيديم و آنان را به عذابى [بس] زشت عذاب كرديم {8}
فَذَاقَتْ وَبَالَ أَمْرِهَا وَكَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِهَا خُسْرًا {9}
تا كيفر زشت عمل خود را چشيدند و پايان كارشان زيان بود {9}
أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُوْلِي الْأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا {10}
خدا براى آنان عذابى سخت آماده كرده است پس اى خردمندانى كه ايمان آورده‏ايد از خدا بترسيد راستى كه خدا سوى شما تذكارى فرو فرستاده است {10}
رَّسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا {11}
پيامبرى كه آيات روشنگر خدا را بر شما تلاوت مى‏كند تا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏ اند از تاريكيها به سوى روشنايى بيرون برد و هر كس به خدا بگرود و كار شايسته كند او را در باغهايى كه از زير [درختان] آن جويبارها روان است درمى‏آورد جاودانه در آن مى‏ مانند قطعا خدا روزى را براى او خوش كرده است {11}

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا {12}
خدا همان كسى است كه هفت آسمان و همانند آنها هفت زمين آفريد فرمان [خدا] در ميان آنها فرود مى‏آيد تا بدانيد كه خدا بر هر چيزى تواناست و به راستى دانش وى هر چيزى را در بر گرفته است {12}

عصاره فراز ایات 8-12: :با توجه به سرنوشت اقوام قبلی که از خدا و رسول سرپیچی کردندو عذاب شدند،شما با بهره گیری از نعمت رسول الله،تقوای الهی پیشه کنید.

درس سوره طلاق :با پذیرش پیام رسول،از خدا حذر کنید و حدود الهی در تشریع حقوق همسران بویژه در هنگام طلاق را رعایت نمایید.

کلمات کلیدی: تفسیر فهم تدبر سوره طلاق

*پیشگفتار سوره طلاق (65)*

سوره طلاق مشتمل بر مواعظ و احكامي دربارة طلاق است و مراحل و ضوابط اين امر را دقيقاً تبيين مي‌نمايد. اين آيات مشابهت بسياري با آيات 222 تا 238 سوره بقره در همين باب دارد. گويا آيات اولية اين سوره، كه با فاصله اندكي از آن آيات در سال دهم هجرت نازل شده، با تفصيل بيشتر و ذكر جزئياتي دربارة نگهداشتن دوران عِدّه براي حالات مختلف، جنبة تكميل و توضيح آيات مربوط به سورة بقره را داشته باشد. احكامي كه پيرامون طلاق در اين سوره بيان شده، عبارتند از: وجوب نگهداشتن عِدّه قبل از قطعيت طلاق، ممنوعيت اخراج يا خروج زنان از خانه، نگهداري به خوبي و خوشي يا جدايي به خوبي و خوشي هنگام سرآمدن مدت عدّه، گواهي گرفتن دو شاهد عادل به هنگام طلاق و برپا داشتن شهادت براي خدا، تعيين مدّت عدّه براي زنان يائسه و زنان باردار [نامشخص در ابتداي بارداري و مشخص و آشكار در ماه‌هاي بعد]، اسكان زنان به نيكويي و عدم سختگيري بر آنان، پرداخت هزينه و مخارج آنان در دوران بارداري و حقوق مادّي آن‌ها براي شير دادن نوزاد، مشورت و همفكري و سازش با يكديگر در امر نوزاد، دادن خرج و نفقة زن در كليه مراحل فوق به تناسب استطاعت و امكانات.

آنچه در آيات تشريعي مربوط به مسائل فوق، كه «آيات مبيّنات» [روشنگر تبيين كننده] ناميده شده جلب توجه مي‌كند عبارتند از:

نام جلاله «الله»- در اين سورة 12 آيه‌اي 25 بار نام «الله» تكرار شده است [در هر آيه بيش از 2 بار و در هر 11/5 كلمه يك بار]، و در سوره‌هاي بقره، نساء، نور، احزاب، مجادله، ممتحنه و تحريم نيز، كه به نوعي مسائل مربوط به زنان در آنها بيان شده، نام «الله» به نسبت بالايي به كار رفته است. گويا اين امر به دليل اهميت به ياد خدا بودن در روابطي است كه در معرض ظلم و ستم و زورگويي مي‌باشد. تعداد نام «الله» در اين سوره به طور نسبي از تمامي سوره‌هاي بزرگ و متوسط قرآن بيشتر است. اصولا ده سوره حديد [57] تا تحريم [66] از اين منظر نسبت به بقيه سوره‌هاي قرآن وضعيت شاخصي دارند، و اين 10 سوره مجموعه مرتبطي را در محور نام «الله» تشكيل مي‌دهند.

حدودالله- در اولين آيه اين سوره پس از بيان حكم نگهداشتن عدّه براي زنان مطلقه و ممنوعيت اخراج يا خروج آنها از خانه، اين ضوابط را حدود الهي مي‌شمرد و تجاوزكنندگان از آن را ظالم بر نفس مي‌نامد.

امرالله- شايد مهمترين كلمه‌اي كه در اين سوره به تعداد چشمگيرتري از بقية كلمات به كار رفته، «امر» باشد كه با وجود كوتاهي سوره 9 بار تكرار شده است. كلمة امر وقتي در مورد بشر به كار مي‌رود معناي كار مي‌دهد و آنگاه كه در مورد خدا به كار مي‌رود معناي فرمان.

تقوي الله- از آنجايي كه محور اين سوره طلاق و عوارض ناشي از آن است و اين مسئله معمولا به دنبال مشاجره و اختلاف اتفاق مي‌افتد، نقش «تقوي» به عنوان ترمز و عامل مهاركننده نامهرباني‌ها بسيار مهم مي‌باشد. اصولا كاربرد اين كلمه در قرآن عمدتاً در آيات مربوط به قتال و جهاد يا روابط زناشويي و طلاق مي‌باشد كه در اين دو زمينه ميدان تحريكات شيطاني گسترده‌تر بوده و احساسات امكان غلبة بيشتري بر عقل دارد. در اين سوره 5 بار كلمه «تقوي» تكرار شده است كه عمدتاً ناظر به مسئله نگهداري عدّه و خوش‌رفتاري با زنان مي‌باشد. در كليه اين موارد كلمه «تقوي» با «الله» تركيب شده است.

آهنگ انتهايي آيات- همه آيات اين سوره با «الف» ختم مي‌شوند، اتفاقاً سوره‌هاي نساء و احزاب نيز كه بخشي از آن‌ها مربوط به روابط با زنان است عمدتاً با حرف «الف» ختم شده‌اند.


┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

طلاق:3
وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا
و از جايي كه حساب نمي‌كند به مطلوبش مي‌رساند8 و هر كس [در مشكلات، با رعايت موازين حق و سپردن نتيجه آن] به خدا توكل كند، پس او [براي تكيه كردن] كافي است؛ مسلماً خدا كارش را به سرانجام [نيكو] مي‌رساند [=مطابق مشيّت و نظامات خود سامان مي‌دهد] و خداوند براي هر چيزي قدر و اندازه‌اي مقرّر داشته است [پس عجله نبايد كرد].

______
8 - شك نيست از 122 موردي كه مشتقات كلمة «رزق» در قرآن به كار رفته، در اغلب موارد، منظور همان معناي متعارف، يعني خوردني‌ها و رزق مادّي است. اما نه نياز مادّي انسان در خوردني‌ها خلاصه مي‌شود، بلكه همانقدر به هوا و نور و نيرو و ساير انرژي‌ها احتياج دارد، و نه نيازهاي اين موجودِ بي‌نهايت طلب محدود به تأمين نيازهاي مادّي اوست. آگاهي و ايمان هم رزق نيكوست [هود 88 (11:88) و آل‌عمران 37 (3:37) ]، آشتي همسران و اصلاح روابط فيمابين نيز رزقي غيرمنتظره به دنبال دارد [طلاق 3 (65:3) ] و از آن روشن‌تر، رزقي است كه با شهادت در راه حق، كه ديگر دهاني براي خوردن وجود ندارد، نصيب شهيدان مي‌گردد [حج 58 (22:58) ]. در دعاها آمده است: اللهم ارزقنا توفيق الطاعه و بُعدالمعصيه... اللهم ارزقنا حج بيتك الحرام... اللهم ارزقنا من خشيتك... اللهم ارزقنا الشهاده... اللهم ارزقنا خوف عقاب الوعيد و شوق ثواب الموعود. پس توفيق در طاعت و دوري از معصيت، حج خانة خدا، خوف و خشيّت از عقوبت و شوق بهشت و شهادت در راه خدا هم رزق است.



┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

طلاق:7
لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا
آنكه توانگر است، بايد از توانايي مالي خود [در امر نوزاد و مادرش] هزينه كند، و آنكه روزي‌اش محدود شده، بايد از آنچه خدا به او داده [در حد مقدوراتش] هزينه كند. خدا هيچ كس را جز در حدّ آنچه به او داده، تكليف نمي‌كند.15 [اميد است] به زودي خدا پس از سختي آساني پديد آورد.16

______
15 - اين نكته بسيار مهمي است كه به رغم عاطفه و علاقه طبيعي و غريزي مادر به شير دادن نوزاد، نمي‌توان اين كار را بر او تحميل كرد، بلكه مادر [به خصوص در دوران طلاق] مي‌تواند در ازاي شير دادن، از پدر طفل هزينه‌اي دريافت كند. وقتي شير دادن طفل را نمي‌توان بر مادران تكليف كرد، آيا مي‌توان انجام تكاليف خانه را، جز به رضايت و تمايل بر آنان تحميل كرد!؟

16 - در سورة انشراح آيات 5 (94:5) و 6 از «همراهي سختي با آساني» و معيّت آنان با يكديگر سخن گفته است «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»، و در اين آيه، به تناسب موضوع طلاق، به «عواقب نيكوي آن» در صورت تسلط بر نفس و تقواي الهي داشتن.


┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

📚تفسیر آقاے بازرگان