نماز در قران-اوقات نماز در قرآن
در این قسمت ایاتی از فران را که به وفت نمازهای یومیه اشاره شده دکر میکنیم:

اولین ایه که مفسرین بر روی ان اتفاق نظر دارند و نمازهای 5گانه را دربرمی گیرد،ایه 78 سوره اسرا. است:

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿۷۸﴾

فولادوند: نماز را از زوال آفتاب تا نهايت تاريكى شب برپادار و [نيز] نماز صبح را زيرا نماز صبح همواره [مقرون با] حضور [فرشتگان] است

مکارم: نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكي شب (نيمه شب) برپا دار، و همچنين قرآن فجر (نماز صبح) را، چرا كه قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.

خرمشاهی: نمازت را هنگام زوال خورشيد [در نيمروز] تا تاريكناى شب و نيز قرآن خوانى را در هنگام سپيده [براى نماز صبح‏] برپا دار،

كه در قرآن خوانى سپيده [ نماز صبح‏] [فرشتگان‏] حضور دارند


طبق این ایه نمازها از زوال افتاب -ظهر-تا نیمه شب وهمچنین در فجر میباشد.

در ادامه موضوع ،ایات دیگری که جزییات بیشتری دارند ،ذکر می کنیم.

کلمات کلیدی:وقت نماز،یومیه،صبح ظهر عصر مغرب عشا طلوع غروب روزوشب

در ادامه موضوع اوقات نماز به دو ایه دیگر اشاره میکنیم:

ایه 58 سوره نور:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ﴿۵۸﴾ سوره نور

فولادوند: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد قطعا بايد غلام و كنيزهاى شما و كسانى از شما كه به [سن] بلوغ نرسيده‏اند سه بار در شبانه روز از شما كسب اجازه كنند پيش از نماز

بامداد و نيمروز كه جامه‏هاى خود را بيرون مى‏آوريد و پس از نماز شامگاهان [اين] سه هنگام برهنگى شماست نه بر شما و نه بر آنان گناهى نيست كه غير از اين [سه هنگام] گرد

يكديگر بچرخيد [و با هم معاشرت نماييد] خداوند آيات [خود] را اين گونه براى شما بيان مى‏كند و خدا داناى سنجيده‏كار است

مکارم: اي كساني كه ايمان آورده‏ايد بايد بردگان شما و همچنين كودكانتان كه به حد بلوغ نرسيده‏اند در سه وقت از شما اجازه بگيرند: قبل از نماز فجر، و در نيمروز هنگامي كه

لباسهاي (معمولي) خود را بيرون مي‏آوريد، و بعد از نماز عشاء، اين سه وقت خصوصي براي شما است، اما بعد از اين سه وقت گناهي بر شما و بر آنها نيست (كه بدون اذن وارد

شوند) و بر گرد يكديگر طواف كنيد (و با صفا و صميميت به يكديگر خدمت نمائيد) اينگونه خداوند آيات را براي شما تبيين مي‏كند و خداوند عالم و حكيم است.

2-ایه 238 سوره بقره حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِينَ ﴿۲۳۸﴾بقره

بر نمازها و نماز ميانه(ظهر) مواظبت كنيد و خاضعانه براى خدا به پا خيزيد (۲۳۸)

همانطور که ملاحظه می کنیم وبا دقت در ایه اشاره شده در پست قبلی ،به نماز صبح(فجر) ،نماز عشائ (منطبق بر زمان غسق الیل در ایه 78سوره اسرائ)و نماز ظهر

(منطبق بر دلوک الشمس) اشاره شده است.

در ادامه به بیان ایات دیگر خواهیم پرداخت.

در ادامه ایات مربوط به اوقات نماز به ایه 114 سوره هود اشاره میکنیم:

وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ﴿۱۱۴﴾ سوره هود

فولادوند: و در دو طرف روز [=اول و آخر آن] و نخستين ساعات شب نماز را برپا دار زيرا خوبيها بديها را از ميان مى‏برد اين براى پندگيرندگان پندى است

مکارم: نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا كه حسنات، سيئات (و آثار آنها را) بر طرف مي‏سازند، اين تذكري است براي آنها كه اهل تذكرند.

خلاصه تفسیرالمیزان در مورد این ایه:

دو طرف نهار به معنى صبح و عصر است، و كلمه (زلف ) جمع (زلفى ) و بطورى كه مى گويند از نظر معنا و ساختمان لفظى شبيه است به (قرب ) كه جمع (قربى ) است، و اين وصفى است كه به جاى موصوف خود - نظير ساعات و امثال آن - نشسته و تقديرش اين است: و ساعاتى از شب كه نزديك به روز باشد.

يعنى نماز را در صبح و عصر و در ساعاتى از شب كه نزديكتر به روز باشد به پاى دار، و اين ساعات با نماز صبح و عصر كه در يك طرف روز قرار دارد و نماز مغرب و عشاء كه وقتشان ساعتهاى

اول شب است تطبيق مى كند، همچنانكه بعضى از مفسرين نيز گفته اند. و يا تنها با نماز صبح و مغرب كه هر يك در يك طرف روز قرار دارند و نماز عشاء كه وقتش اوايل شب است منطبق مى شود چنانكه ديگران گفته اند و بعضى ديگر حرفهاى ديگرى زده اند.

در تفسیرنمونه:



ظـاهـر تعبير ((طرفى النهار)) (دو طرف روز) اين است كه نماز صبح و مغرب را بيان مى كند، كه در دو طرف روز قرار گرفته و ((زلف)) منطبق بر نماز عشا مى باشد.

سپس براى اهميت نماز روزانه خصوصا و همه عبادات و طاعات و حسنات عموما چنين مى گويد: ((حسنات ، سيئات را از ميان مى برند)) (ان الحسنات يذهبن السيئات).

یکی دیگر از ایاتی که می تواند مفهوم ایه بالا را تفسیر وتبیین کند،به نظر من ایه 130 سوره طه است.


فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى ﴿۱۳۰﴾ طه

فولادوند: پس بر آنچه مى‏گويند شكيبا باش و پيش از بر آمدن آفتاب و قبل از فرو شدن آن با ستايش پروردگارت [او را] تسبيح گوى و برخى از ساعات شب و حوالى روز را به

نيايش پرداز باشد كه خشنود گردى

مکارم: بنابراين در برابر آنچه آنها مي‏گويند صبر كن و قبل از طلوع آفتاب و پيش از غروب آن و همچنين در اثناء شب و اطراف روز تسبيح و حمد پروردگارت را بجا آور تا خشنود شوي

هر چند برخی از مفسرین این ایه را صرفا بر تسبیح خدا حمل می کنند،اما از انجا که نماز هم یکی از مصادیق تسیح است،پس می توان در مقایسه با ایه 114 سوره هود

نتیجه گرفت که منظور از دو طرف روز ،قبل از طلوع وغروب خورشید است که بر نماز های صبح وعصر دلالت دارد و"زلفا من الیل"در سوره هود بر نماز مغرب و"غسق الیل" بر نماز عشا

و"وسطی"بر نماز ظهر دلالت دارد.

در پست بعدی بطور مختصر به تفاوت این قضیه میان شیعه وسنی می پردازیم.

در کتاب گزیده راهنمای حقیقت تالیف ایت ا..جعفر سبحانی که بصورت سئوال وجواب به اختلافات عقیدتی بین شیعه وسنی پرداخته است،در موضوع جمع بین دو نماز بطور خلاصه این چنین امده است:

"1-اهل سنت معتقدند که نماز ها ی ظهر وعصر ومغرب وعشا را در "عرفات"و"مزدلفه" ودر سفر و مواقع اضطرار (به غیر از حنفی ها) می توان به جمع وبلافاصله خواند.

2-شیعه معتقد است این نمازها یک وقت "خاص"دارند،یک وقت "فضیلت "ویک وقت "مشترک"

وقت خاص نماز ظهر از اغاز ظهر باندازه خواندن 4رکعت است .وقت خاص نماز عصر،زمانی است که تاغروب باندازه یک 4رکعت وقت باقیست.

بین این دو وقت خاص،وقت مشترک دو نماز است که می توان انها را بی فاصله و بصورت جمع خواند.

شیعه معتقد است که تقسیم بندی زمانی اهل سنت ،مربوط به وقت فضیلت نمازهاست نه وقت خاص انها.

یعنی بهتر است نماز عصر را موقعی خواند که سایه شاخص باندازه ان باشد ولی اگر کسی قبل از ان وبلافاصله پس از نماز ظهر بخواند،مجزی است.

3-روایات زیادی حاکی است که رسول اسلام در سفر واحیانا در حضر میان دونماز جمع نموده است.(یعنی غالبا بصورت جدا می خوانده اند)

با اعتقاد شیعه که در بالا ذکر شد این کار پیامبر قابل توجیه وبی اشکال است.

اما اهل سنت اینگونه توجیه کرده اند که در موارد فوق ،پیامبر نماز را در اخر وقت نماز ظهر واول وقت عصر بجا اورده است."

تخقیقات وکتاب های زیادی اخیرا از طرف محققین شیعه در این مورد منتشر شده است.

ایات دیگری که مشابه ایه سوره طه است ،ایات 39و40سوره قاف است.

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ﴿۳۹﴾

فولادوند: و بر آنچه مى‏گويند صبر كن و پيش از برآمدن آفتاب و پيش از غروب به ستايش پروردگارت تسبيح گوى

مکارم: در برابر آنچه آنها مي‏گويند شكيبا باش، و تسبيح و حمد پروردگارت را قبل از طلوع آفتاب و پيش از غروب بجا آور.

وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ ﴿۴۰﴾

فولادوند: و پاره‏اى از شب و به دنبال سجود [به صورت تعقيب و نافله] او را تسبيح گوى

مکارم: و در بخشي از شب او را تسبيح كن، و بعد از سجده‏ها!

خرمشاهی: و در شب و به دنباله سجده [و نماز واجب‏] نيز او را نيايش كن‏

خلاصه تفسیرنمونه

تـسـبـيـح خـداونـد در ايـن مواقع چهارگانه اشاره به نمازهاى پنجگانه روزانه وبعضى از نوافل پرفضيلت

است ، به اين ترتيب كه ((قبل طلوع الشمس)) اشاره به نمازصبح است ، زيرا آخر وقت آن طلوع آفتاب مى باشد.

((وقبل الغروب)) اشاره به نماز ظهر و عصر است ، چرا كه آخر وقت هر دوغروب آفتاب است.

((ومـن الليل)) نماز مغرب و عشا را بيان مى كند، ((وادبار السجود)) نظر به نافله هاى مغرب دارد كه بعد از مغرب به جا آورده مى شود.

خلاصه تفسیر المیزان

(و سبح بحمد ربك...) - اين جمله رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله وسلّم ) را دستور مـى دهـد كـه خـداى تـعـالى را از آنـچـه در بـاره اش مـى گويند تسبيح كند و منزه

بدارد، و تـسـبـيـح قـبـل از طـلوع آفـتـاب مى تواند با نماز صبح منطبق شود، يعنى مى شود گفت مراد از آن، نماز صبح، و مراد از تسبيح قبل از غروب،

نماز عصر و يا ظهر و عصر باشد. و من الليل فسبحه و ادبار السجود

يـعـنـى در پـاره اى از شـب، تـسبيح گو؛ كه اين نيز مى تواند با نمازهاى مغرب و عشاء منطبق باشد.

(و ادبـار السـجود) - كلمه (ادبار) جمع (دبر) است، و در عبارت است از منتهى اليـه هـر چـيـز؛ البـته منتهى اليه آن و مابعدش . و گويا مراد از آن، تسبيح بعد

از همه نـمـازهـا بـاشـد، چـون سـجـده، در آخر هر ركعت از نماز است، و قهرا با تعقيبات نمازهاى پـنجگانه منطبق مى شود.

بعضى گفته اند: مراد از آن نافله هايى است كه هر نمازى دارد. و بـعـضـى گـفته اند: مراد دو ركعت و يا چند ركعت نماز بعد از نماز مغرب است. و بعضى گفته اند: مراد

از آن نماز وتر است كه در آخر نافله هاى شب قرار دارد.

هم چنین در سوره انسان هم ،پیامبر به ذکر اسم خدا در صبح وعصر و شب دستور داده شده است:

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا ﴿۲۵﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا ﴿۲۶﴾

فولادوند: و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان ياد كن25 و در شبانگاه براي او سجده كن، و مقداري طولاني از شب، او را تسبيح گوي

در تفسیر المیزان این چنین آمده است:

و اذكر اسم ربك بكره و اصيلا

يعنى مداومت كن بر ذكر پروردگارت، كه همان نماز در (بكره ) و (اصيل ) يعنى صبح و عصر باشد.


و من الليل فاسجد له و سبحه ليلا طويلا

كلمه (من ) براى تبعيض است، و مراد از (سجود براى خدا) نماز خواندن است، و مضمون اين دو آيه كه همان ذكر نام خدا در بكره و اصيل و سجده براى او در پاسى از شب باشد، با نماز صبح و عصر و مغرب و عشا تطبيق مى شود،

و همين مويد آن احتمال است كه گفتيم اين آيات در مكه يعنى قبل از واجب شدن نمازهاى پنجگانه نازل شده باشد، چون آيه اى كه مشتمل بر نمازهاى پنجگانه است آيه (اقم الصلوه لدلوك الشمس الى غسق الليل و قران الفجر) است.

پس در حقيقت دو آيه مورد بحث نظير آيه (و اقم الصلوه طرفى النهار و زلفا من الليل )، و آيه (و سبح بحمد ربك قبل طلوع الشمس و قبل غروبها و من اناء الليل فسبح و اطراف النهار) است.

بعضى ها گفته اند كه : كلمه (اصيل ) به بعد از ظهر اطلاق مى شود، در نتيجه شامل وقت نماز ظهر و عصر هر دو مى گردد. و اين سخن بدى نيست.

(و سبحه ليلا طويلا) - يعنى در شب طولانى، و توصيف (ليل ) به (طويل ) توضيحى است، نه احترازى، نمى خواهد بفرمايد در شبهاى كوتاه خدا را تسبيح مكن، و منظور از تسبيح همان نماز شب است.

احتمال هم دارد كه كلمه (طويل ) صفت باشد براى مفعول مطلقى كه حذف شده، و تقدير كلام (و سبحه فى الليل تسبيحا طويلا) باشد، يعنى در شب خدا را تسبيح كن تسبيحى طولانى.

نکته ای که باید بان شاره کرد وتایید کننده اهمیت دادن به اوقات نمازها ست ومی تواند دلیلی برتعدد ایات بیان کننده اوقات نمازهای یومیه باشد

که در پستهای بالا به انها اشاره شد،جمله اخر ایه 103سوره نساء است:

إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا

فولادوند: نماز بر مؤمنان در اوقات معين مقرر شده است

مکارم: نماز وظيفه ثابت و معيني براي مؤ منان است.

خرمشاهی: نماز بر مؤمنان واجب [و عبادتى‏] زماندار است‏

بهرام پور:نماز برمومنان فریضه ای زماندار است.

چند وقت قبل در نهج البلاغه بدنبال مطالعه نامه 53-نامه معروف حضرت علی به مالک اشتر -بودم که چشمم به نامه 52افتاد.

برایم جالب بود چون مرتبط بود با ایات ومباحثی که در تالار راجع به اوقات نمازهای یومیه ارایه شده بود.

امروز که روزشهادت حضرت است توفیقی شد تا متن این نامه وتر جمه انرا در تالار ارسال کنم.

نامه (52)

و من كتاب له عليه السلام إلى أمراء البلاد في معنى الصلاة


أَمَّا بَعْدُ فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِي‏ءَ الشَّمْسُ مِثْلَ مَرْبِضِ الْعَنْزِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَيْضَاءُ حَيَّةٌ فِي عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِينَ يُسَارُ فِيهَا فَرْسَخَانِ وَ

صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِينَ يُفْطِرُ الصَّائِمُ وَ يَدْفَعُ الْحَاجُّ (إِلَى مِنًى) وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعِشَاءَ حِينَ يَتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَى ثُلْثِ اللَّيْلِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ يَعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ

صَلُّوا بِهِمْ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ وَ لَا تَكُونُوا فَتَّانِينَ

نامه به فرمانداران شهرها

در باره نماز

امّا بعد، نماز ظهر را با مردم در اوايل وقت بگزاريد يعني تا آنگاه كه سايه آفتاب به اندازه ديوار آغل بز برگشته باشد،

و نماز عصر را در هواي روشن‏ و عصر بلند كه تا غروب به قدر دو فرسنگ راه توان پيمود،

و نماز مغرب را آنگاه كه روزه‏دار افطار كند و حاجيان از عرفات به مني روند،

و نماز عشاء را از آنگاه كه سرخي شفق ناپديد گردد تا شب به يك سوم رسد،

و نماز صبح را در وقتي كه چهره يكديگر را شناسيد،

و در نماز با مردم، رعايت ناتوان‏ترين نمازگزاران را نماييد و موجب خستگي و فتنه آنان نشويد.

در روزهای جاری مشغول مطالعه ترجمه ایات سوره روم بودم.ایات 17 و18 این سوره نیز مرتبط با اوقات فضیلت تسبیح خدا ونماز در طول روز می باشد:

فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ ﴿۱۷﴾

فولادوند: پس خدا را تسبيح گوييد آنگاه كه به عصر درمى‏آييد و آنگاه كه به بامداد(صبح) درمى‏شويد

وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿۱۸﴾

فولادوند: و ستايش از آن اوست در آسمانها و زمين و شامگاهان و وقتى كه به نيمروز(ظهر) مى‏رسيد

همانطور که می بینیم در این ایات نیز تسبیح خداوند را در 4زمان خاص در طول شبانه روز تاکید کرده است.

این زمانها با اوقات صلاه العشاء،صلاه الفجر وصلاه الوسطی (نماز ظهر)که در ایات 58سوره نور و238 سوره بقره ذکر شده اند مطابقت دارد.

هم چنین با ایه 114 سوره هود که امر به اقامه نماز در دو طرف روز(صبح وعصر ) و نخستین ساعات شب مطابقت دارد.

این ایات با ایات 39و40سوره قاف و 130سوره طاها که پیامبر را به تسبیح خدا در اوقات چهار گانه (پیش از طلوع و غروب افتاب ،شب و اطراف روز)دعوت میکرد ،نیزهمخوانی دارد.

همه این ایات این نکته را تایید می کند که تسبیح و یاد خدا در اوقات جداگانه صبح ،ظهر،عصر ،ابتدای شب و پاسی از شب مورد تاکید قران و هرکدام فضیلتی جداگانه دارد که جمع نمازها در یک وقت ؛مشمول این تاکیدات و فضایل نیست.

تمامی ایات اشاره شده در این پست ،در پستهای بالا ارایه و توضیح داده شده است.

جهت ملاحظه سایر مطالب مرتبط با نماز در قرآن مانند فواید نماز،نماز خوف،وضو وغسل وتیمم به لینک زیر مراجعه نمایید:

[url=http://www.quranpuyan.com/yaf_topics13_nmz.aspx][u]نماز در قرآن[/u][/url]

در رساله نوین آیت اله دکتر صادقی تهرانی در خصوص نمازهای یومیه ،چنین امده است:

"در شايستگى و يا بايستگى جدا كردن نمازهاى ظهر و عصر، و مغرب و عشا از ديدگاه قرآن و روايات جاى انكار يا ترديد نيست، جز آن كه براى معذوران و يا بى حالان يا مانندشان اجازه ى جمع بين آن ها داده شده است، و تنها نام هاى ظهر و عصر و مغرب و عشاء- كه نمى توان بى حساب اين جدايى را ناديده گرفت- از ادله ى ربانى در مرز وجوبِ فاصله هايى ميان اين نمازهاست.

مسأله ی 236- چنان كه در آغاز بحث نماز اشاره شد نام هاى ظهر و عصر و مغرب و عشاء خود اشارتى لطيف است بر سنت فاصله هايى ميان نمازهاى ظهر و عصر و مغرب و عشاء،

چنان كه در آيه ى استأذان نور (58) چنان آمده كه «به هنگام كندن لباس هاتان بعد از نماز ظهر و عشا ورود اطفال در جايگاه مخصوص شما «پدر و مادر» بايد با اجازه باشد» نكند كه عورت هايتان بر ايشان پيدا شود، و پر روشن است كه خواب در اين دو جا تنها در صورت فاصله ى ميان اين دو نماز و پس از هر دو نماز است، اضافه براين كه اين جا اضافه بر لفظ «الظهيره» و «صلاةالعشاء» سنت اسلامى بر جدايى ميان هر دوى ظهر و عصر، و مغرب و عشاء ثابت است، جز آن كه «قبل صلاةالفجر» هم نسبت به نماز صبح با توجه به «قبل طلوع الشمس» چنان كه وقت نماز صبح را وسعت مى دهد، وسعتى هم براى ظهر و عصر و مغرب و عشاء مستفاد مى گردد،

به ويژه «لدلوك الشمس الى غسق اليل» كه چهار نماز را در اين ميان مقرر كرده است، و در جمع وجوبى آن چنانى، چنان كه براى نماز صبح در اول وقتش نيست، براى ظهرين و عشائين نيز نمى باشد، و نهاية الامر اين كه برحسب روايتى تأخير از اوّل وقت تنها «ذنب مغفور»: گناهى بخشوده است، ولى در صورت اقامه ى نماز به جماعتى كه ميان دو نماز جمع مى كنند گناهى هم نيست، زيرا نماز به جماعت واجب است و اين فاصله انداختن مادون واجب رسمى است، بنابراين شركت در چنين جماعتى نيز واجب است، و نيز رواياتى هم از طريق فريقين وارد است كه بدون عذر هم جمع را جايز است"

در خصوص وقت فضیلت نمازهای پنج گانه ،مقداری اختلاف بین فقها وجود دارد.مطالب زیر را از سایت عرفان علامه قاضی نقل میکنم

" اول وقتي كه در اسلام اينهمه توسط پيامبر اكرم و ائمه اطهار عليهم السلام به آن تأكيد شدكه كه يكي از نشانه هاي شيعه واقعي شمرده شده است، همين اول وقت فضيلت نمازهاست.

آيت الله خويي مي فرمودند: نماز فراداي اول وقت، بهتر از نماز جماعت آخر وقت است.

آيت الله بهجت نيز مي‌فرمودند: نماز فراداي اول وقت افضل از نماز جماعتي است كه در غير از اول وقت فضيلت خوانده شود.

همچنين آيت الله حائري شيرازي مي‌فرمايند: اوقات نماز 5 وقت است و اينكه ما 3 وقت كرده ايم هر چند باعث بطلان نماز نمي‌شود اما مخالف سنت پيامبر اكرم و ائمه عليهم السلام است. اينها فلسفه و پيام دارد. پيام آن اين است كه از نماز صبح تا نماز ظهر وقت كار است. از نماز ظهر تا اول فضيلت نماز عصر، وقت استراحت است و از اول وقت فضيلت نماز عصر تا اذان مغرب زمان كار است و از اذان مغرب تا اول وقت فضيلت نماز عشاء، وقت جمع و جور كردن كار است.

هنگام زوال آفتاب و ظهر شرعی، اول وقت فضیلت نماز ظهر و پس از گذشت تقریبا 2 ساعت و 37دقيقه تا 3 ساعت و 47 دقيقه (بسته به هر ماه از سال)، اول وقت فضیلت نماز عصر می باشد .

هنگام اذان مغرب، اول وقت فضيلت نماز مغرب و (از بين رفتن شفق (سرخي حمره مغربيه)) 44 تا 56 دقيقه (بسته به ايام سال) پس از اذان مغرب، اول وقت فضیلت نماز عشا خواهد بود.

وقت فضیلت نماز ظهر تا موقعى است که سایه شاخص به اندازه خود شاخص شود (منظور سایه‏ اى است که از ظهر به بعد پیدا مى‏ شود) .

وقت فضیلت عصر از موقعى که سایه شاخص به اندازه خود آن است تا موقعى که به اندازه دو برابر آن شود .
وقت‏ فضیلت نماز مغرب از غروب است تا ناپدید شدن «حُمره مغربیّه» (رنگ سرخى که بعد از غروب آفتاب در مغرب ظاهر مى ‏شود) .
وقت فضیلت نماز عشا از موقعى است که سرخى مزبور ناپدید مى‏شود تا یک سوم از شب .
وقت فضیلت نماز صبح از اول طلوع فجر یعنى سپیده صبح است تا موقعى که هوا روشن شود.(1)
قابل توجه:
وقت فضیلت نماز صبح تا بیست و یک دقیقه بعد از اذان صبح ادامه دارد.

وقت فضیلت نماز ظهر از اذان ظهر تا یک ساعت و چهل دقیقه ادامه دارد. وقت فضیلت نماز عصرچهل و دو دقیقه ادامه دارد. وقت فضیلت نماز مغرب حدود پنجاه و یک دقیقه ادامه دارد. وقت فضیلت نماز عشا پنجاه و یک دقیقه بعد از اذان مغرب شروع می شود و سه ساعت و ده دقیقهادامه دارد.(2)

پی نوشت ها:
1 .امام خميني، تحریر الوسیله ، ج 1 ، ص 136 ، مسئله 1 .

2. نرم افزار نجومی آیت الله سیستانی.

مراجع تقليد مانند آيت الله سيستاني معتقدند خواندن نماز در اول وقت فضيلت بهتر از ساير اوقات فضيلت نماز، و خواندن آن در تمام زمان فضيلت، بهتر از خواندن آن در وقت اداي قبل از شروع وقت فضيلت است."

http://ghaziyunesieh.blogfa.com/post-164.aspx


جهت اطلاع ازنظر سایر فقها میتوانید به سایت انها رجوع کرده و یا در اینترنت عبارت وقت فضیلت نماز را جستجو نمایید.

بنام خدا

همانطور كه در پستهاي بالا اشاره شد،در سوره هاو آيات مختلف ،تعدادي از نمازها و اوقات نماز اشاره شده است.

اگر آيات فوق،را براساس ترتيب نزول آنها مرتب كنيم ديد بهتري از روند تشريع نماز در قرآن بدست خواهد داد.

اما در ترتيب نزول سوره ها هم،نظرات و روايات و تحقيقات متفاوتي وجود دارد.

مرحوم مهندس بازرگان در كتاب سير تحول لفظي قرآن،به تعدادي از جداول اشاره كرده و معتبرترين آنها را جدول منسوب به امام صادق و بلاشر فرانسوي ميداند.سپس بر اساس تحقيقات خود،جدولي از ترتيب نزول ارايه داده است.ايشان با منطق رياضي مدنظر خود ،حتي تفكيك و ترتيب نزول آيات را هم ارايه داده است.

مرحوم دكتر صادق تقوي هم از ميان جداول مختلف،جدول منسوب به امام صادق ،ترتيب مصحف الازهر و يكي از جداول منسوب به ابن عباس را معتبر تر دانسته و خودشان بر مبناي اين جداول و تحقيقات خود،جدولي را ارايه داده است.*

مطابق ترتيب نزول هاي الازهر،منسوب به امام صادق،و دكتر تقوي ترتيب زير براي سوره هاي فوق مشترك مي باشد:

ابتدا سوره قاف،بعد طاها،سپس اسرا،هود و روم

از نظر مهندس بازرگان نيز سوره قاف قبل از بخش دوم سوره طه(كه شامل آيه مذكور است)نازل شده،سپس آيه 78 اسرا و سپس سوره هود.
البته مهندس بازرگان،ثلث اول سوره روم را كه شامل داستان مغلوب شدن روميان و نيز آيات مورد بحث ماست،متعلق به سال 6 يا 7 بعثت ميداند و آنها را پيش از سوره اسراء و هود قرار داده كه با توجه به قرينه تاريخي جنگ مذكور ميتواند صحيح تر باشد.**

مرحوم بازرگان و تقوي كه سوره انسان را مكي ميدانند،آنرا قبل از سوره قاف قرار داده اند.

از طرف ديگر ،هر سه سوره انسان،قاف و طه بيان كننده سه وقت صبح ،عصر و عشا(شب) براي نماز هستند.

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا ﴿۲۵﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا ﴿۲۶﴾انسان

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ﴿۳۹﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ ﴿۴۰﴾قاف

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى ﴿۱۳۰﴾ طه

در وبلاک مرحوم تقوي ذکر شده است سوره قاف با بيان قبل از طلوع و غروب خورشيد ،معناي بكره و اصيل كه در سوره انسان آمده را تبيين كرده است.

سوره طه نيز همان مفهوم را تكرار كرده است.

با مبنا گرفتن نظر مرحوم بازرگان،سپس آيات سوره روم نازل شده كه علاوه بر نماز صبح،عصر و عشا،نماز ظهر را تشريع كرده است. يعني تا اينجا چهار وقت براي نمازها تشريع شده است.و سپس در سوره اسراءبر وقت كلي نمازها از ظهر تا تاريكي شب و نمازفجر تاكيد شده است.

فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ ﴿۱۷﴾وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿۱۸﴾روم

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿۷۸﴾اسراء

نهايتا در سوره هود ،نماز مغرب را هم در همين فاصله زماني بيان شده در سوره اسراء(ظهر تا تاريكي شب يا نصفه شب)تشريع كرده است:در ابتداي شب

وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ﴿۱۱۴﴾ سوره هود

يعني تشريع نمازها تدريجي بوده واز سه نماز شروع شده و نهايتا در سوره هود ،تشريع نمازها در 5 وقت فعلي باتمام ميرسد.

مرحوم دكتر تقوي از روند تدريجي تشريع نماز نتيجه گرفته كه "که آنچنان که در روایات و احادیث مختلف گفته شده است که نمازهای پنجگانه در سفر معراج به پیغمبر اسلام دستور داده شده است دروغ بوده و سازندگان این روایات جعلی خواسته‌اند خرافات و موهوماتی را در دین اسلام بگنجانند و بگویند که نماز اسلام خیلی زیادتر بود و حضرت محمد به توصیه حضرت موسی آن قدر در پیشگاه الله چانه زد! تا به این هفده رکعت فعلی محدود گردید!!".

*منبع:وبلاگ دکتر صادق تقوی به ادرس http://dr-sadegh-taghavi.blogfa.com

**شايان ذكر است مرحوم بازرگان با دسته بندي كه از آيات سوره طه انجام داده،آيات 55-135 اين سوره را (با طول مبناي 11/34)دو گروه بعد از قسمت اول روم (با طول مبناي 10/73)قرار داده است كه با توجه به اشاره به سه وقت نماز در سوره طه،ميتوان گروه بندي سوره طه را بازنگري و اين اختلاف كم را برطرف كرد تا قبل از سوره روم قرار گيرد.

به نام خدا

بر اساس لیست ترتیب نزول سوره ها که نگارنده این سطور بر اساس درس سوره ها و کلمات و عبارات کلیدی سوره ها،تهیه کرده است، تر تیب نزول سوره های فوق که در انها به اوقات خاصی برای نماز و ذکر و تسبیح خدا اشاره شده است،به ترتیب زیر میباشد:

سوره های قاف و انسان در مرحله چهارم دعوت پیامبر

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ﴿۳۹﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ ﴿۴۰﴾قاف

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا ﴿۲۵﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا ﴿۲۶﴾انسان

یعنی اشاره به سه وقت :قبل از طلوع،قبل از غروب و شب

سوره طه در مرحله پنجم

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى ﴿۱۳۰﴾ طه

در این سوره ضمن اشاره به سه وقت قبلی،به پیامبر دستور داده شده است که :وامر اهلک بالصلاه:یعنی پیروانت را به نماز امر کن



سوره اسرا و هود در مرحله ششم :این مرحله بسیاری از عبادات و احکام و نکات اخلاقی خطاب به اهل ایمان صادر شده است:

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿۷۸﴾اسراء

در سوره اسرا،اولین "اقم الصلاه"خطاب به پیامیر نازل شده (تفاوت اقام الصلاه با صلی در پست دیگری بیان شده است. [url=http://www.quranpuyan.com/yaf_postst501_tfwt-Sly-b-qm-lSlh-chyst-mnZwr-z-mSlyn-chyst.aspx]کلیک کنید اینجا [/url]

همچنین وقت کلی نمازها بیان شده است.یعنی از ظهر تا انتهای شب و نیز طلوع فجر

البته علاوه بر بیان بازه نمازهای یومیه،این ایه میتواند به وجوب هر پنج وعده نماز روزانه هم اشاره داشته باشد.یعنی علاوه بر سه وعده ای که در ایات قبلی بیان شده،ظهر و اخر شب هم اضافه شده است.

اما با توجه به تاکید بر سه نماز در سوره هود،تفسیر نخست ،مناسب تر است.

نکته دیگر جالب این ایه آنست که از طلوع خورشید تا هنگام ظهر،دستوری برای اقامه نماز نداریم .زیرا این هنگام،بهترین زمان کار و فعالیت روزانه است.

وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ﴿۱۱۴﴾ سوره هود

در سوره هود هم به همان زمان نماز صبح و نماز عصر اشاره شده و زمانی از لیل را مشخص کرده که نماز مغرب را در ابتدای شب بجا اورید.


سوره روم در مرحله هشتم


فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ ﴿۱۷﴾وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿۱۸﴾روم


در انتها نیز در سوره روم، علاوه بر صبح و عصر ،به اوقات نماز ظهر و نماز عشا اشاره شده است.

در سوره هاي مدني نيز در سوره بقره به صلوه الوسطي (نماز ظهر) و در سوره نور به صلاه العشا اشاره شده است.

اين جمله پس از ايات نمازخوف در سوره نسا بيان شده است.در تفسير فرقان،چنين آمده است:

"
و چرا در حال خوف نماز را با بعضى از كمبودها انجام بدهيم و آن را به زمان پس از اتمام شدن خوف موكول نكنيم؟ زيرا "ان الصلاة كانت على المؤمنين كتاباً موقوتاً"

نماز از آغاز تكليف در كل زمانها واجبى داراى وقت معين بوده كه حتماً بايد در همان وقت مقررش انجام گردد، حتى اگر فاقد الطّهُوَرْين هم بوده و بكلى لباس و بدنتان پليد شده باشد و هرگز قدرت بر قيام و قعود و سجود هم نداشته باشيد، بايد به هر اندازه و با هر كيفيت ممكن نماز را بجاى آوريد و آنرا به وقتى ديگر منتقل نكنيد

و يا حتى اگر فرصتى هم براى اذكار نداريد، مانند حالت غرق شدن در آب كه تنها يك تكبير يا تكبيرهايى بجاى كل نماز براى شما كافى است و اگر هم نجات يافتيد ديگر پس از گذشتن وقت قضائى هم ندارد، گرچه اگر پيش از وقت بوده بايستى نماز دوباره انجام شود، زيرا نماز كامل در صورت امكان در مجموع وقتش واحب است."

اوقات نمازهای یومیه در قرآن:


تفسیر ایه 114 سوره هود از اقای عبدالعلی بازرگان

هود:114

وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ

و نماز [=رويکرد به خدا] 122 را در آغاز و انجام روز [=صبحگاهان و عصر] و نزديک شب [=مغرب] بپا دار، 123 مسلماً نکوئي‌ها بدي‌ها را زائل مي‌کند، اين تذکري [=بيدارباشي] است براي بيدار دلان. 124


______________

122- جالب است که در آيه قبل از تمايل و تکيه بر ستمگران نهي مي‌کرد و در اينجا بر رويکرد و اقبال به خدا [معناي صلوه]!


123- در قرآن آمده است نماز فريضه‌اي است زمان‌مند، يعني عامل «وقت» در آن نقش اساسي دارد [نساء 103 (4:103) - ...إِنَّ الصَّلاهَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا]، نمازهاي روزانه در پنج وقت برپا مي‌شود که زمان آن را قرآن در سوره‌هاي متعدد مشخص کرده است؛ در هر يک از سه سوره زير به تعدادي از آنها اشاره شده است:

1- اسراء 112 (17:112) [سال 8 بعثت]: نمازهاي ظهر، عشاء، صبح و عصر در دو طرف روز [أَقِمِ الصَّلَاهَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ...]

2- سوره هود 114 (11:114) [سال 8 بعثت]: نمازهاي صبح، عصر و مغرب [وَأَقِمِ الصَّلَاهَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ...]

3- سوره نور 58 (24:58) [سال 23 بعثت]: نمازهاي صبح، ظهر وعشاء [...مِنْ قَبْلِ صَلاهِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَهِ وَمِنْ بَعْدِ صَلاهِ الْعِشَاءِ...]

سه آية فوق ذيل کلمه «صلوه» اوقاتي را معين کرده است، اما ذيل کلمه تسبيح نيز، که همان رويکرد به خدا و ذکر اوست، ابتدا و انتهاي زمان‌هائي را معين کرده است که مفهوم آغاز و انجام دارد و در مواردي از انتها تا آغاز را که مدت شب را مي‌رساند، مورد اشاره قرار داده است. از جمله:

ابتداي روز و آخر روز، با تعابير: بالغدو والاصال، بکرهً و عشياً، قبل طلوع الشمس و قبل غروبها، طرفي النهار، حين تمسون و حين تصبحون.

آخر شب و ابتداي روز با تعبير: بالعشي والابکار

تعابير ديگر براي زمان تسبيح وجود دارد که مستقل از نمازهاي يوميه و مربوط به نيايش‌هاي نيمه شب است. مثل هنگام‌هاي: ادبارالسجود، ادبارالنجوم، ليلا طويلاً، من آناء الليل، حين تقوم و...

آغاز و انتهاي روز چه بسا نشانه روزگار روشني چراغ عمر آدمي و نزديکي شب، واپسين ايام عمر در آستانه غروب زندگي باشد.

[quote]
مرحوم قاضی نماز مغرب را در اول غروب آفتاب. یعنی به مجرد استتار
قرص خورشید. به جماعت خواندند و الحق نماز عجیب و با حال و توجهی بود.

بعداً نوافل و تعقیبات را به جای آوردند ، و آنقدر صبر کردند تا زمان عشاء رسید.
آنگاه نماز عشاء را نیز با توجهی تام و طمانینه و آداب خاص خود به جای آوردند ....[/quote]
مهرتابناک 143

به امام کاظم(علیه السلام) گفتم هم­کیشان ما درباره­ی نمازهای نافله با هم اختلاف دارند... خوب است بگویید شما آن­ها را چگونه می­خوانید تا من هم همان را برنامه­ ی خود قرار دهم.
امام(علیه السلام) فرمود:
من در شبانه روز 51 رکعت نماز می­خوانم، بشمار ـ و خود با انگشتانش می­شمرد ـ
سر ظهر 8 رکعت،
پس از نماز ظهر 4 رکعت، پیش از نماز عصر 4 رکعت،(1)

دو رکعت پس از نماز مغرب، دو رکعت پیش از نماز عشا،
دو رکعت نشسته پس از نماز عشا که یک رکعت به شمار می­آید،
8 رکعت نماز شب،
[شفع و] وتر 3 رکعت،
نافله­ ی صبح 2 رکعت
و نمازهای واجب 17 رکعت،
این شد 51 رکعت.


(1) - همه ­ی این 8 رکعت، نافله­­ی عصر است که امام(علیه السلام) آن­ها را دوبار و هر بار 4 رکعت می­خوانده است.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) برخی از نافله­ های عصر 2 یا 4 یا 6 رکعت از آن­ه را بی­درنگ پس از نماز ظهر و مانده­ ی آن را آن­گاه که می­خواست نماز عصر بخواند پیش از نماز عصر می­خواند. تحریر شرح اللمعة، ج 1، ص 50.

شیخ مفید و دیگران گزارش کرده­ اند که :

امام جواد(علیه السلام) آن­گاه که از بغداد و از نزد مأمون، آهنگ مدینه کرد و أمّ الفضل نیز با او بود و مردم آن حضرت را بدرقه می­کردند در خیابان باب الکوفه آفتاب غروب کرد. امام(علیه السلام) به مسجدی درآمد و وضو گرفت و به نماز ایستاد و مردم نیز به او اقتدا کردند. امام(علیه السلام) در رکعت نخست، پس از سوره­ ی حمد سوره­ی نصر را خواند و در رکعت دوم پس از حمد سوره­ ی توحید را. سپس قنوت خواند و رکوع کرد و رکعت سوّم را خواند و تشهد خواند و سپس مقداری به ذکر و یاد خدا پرداخت و بی آن­که تعقیب بخواند به پاخاست و 4 رکعت نافله­ ی مغرب را خواند و پس از آن تعقیب خواند. سپس سجده ­ی شکر به جای آورد و از مسجد بیرون رفت

بحارالأنوار، ج 50 ، ص 89 .

در گزارش حدیث غدیر آمده است که :
پیامبر(صلی الله علیه و آله) نماز ظهر را که خواند به سخنرانی پرداخت و در آن علی(علیه السلام) را به جانشینی خود و پیشوایی مردم به همگان شناساند:
قال زیدبن أرقم أقبل النبی(صلی الله علیه و آله) فی حجة الوداع حتی نزل بغدیر الجحفة بین مکّة والمدینة فأمر بالدّوحات ... ثم نادی الصّلاة جامعة ... فصلّی بنا الظهر ثم انصرف إلینا فقال..

. امام باقر(علیه السلام) برنامه­ ی نماز خوانی پیامبر(صلی الله علیه و آله) را چنین بازگو می­کند:

پیامبر(صلی الله علیه و آله) روز که می­شد [پس از نماز صبح] تا ظهر، نمازی نمی­خواند.
ظهر که می­شد 8 رکعت نافله­ ی ظهر را می­خواند و سپس نماز ظهر را و ... و پس از نماز عصر تا غروب نمازی نمی­خواند. مغرب که می­شد نماز مغرب را می­خواند و پس از آن 4 رکعت نافله­ ی مغرب را و سپس نمازی نمی­خواند تا سرخی آسمان زدوده شود، آن­گاه نماز عشا را می­خواند و می­خوابید.

وسائل الشیعه، کتاب الصلاة، أبواب المواقیت، ب 14، ح 6

شیخ صدوق حدیثی را بازگو می­کند که در آن برنامه امام رضا(علیه السلام) در خواندن نمازهای پنج­گانه و نافله­ های آن­ها این­چنین شرح داده شده است:

امام رضا(علیه السلام) ظهر که می­شد از نو وضو می­گرفت و به نماز می­ایستاد ... پیش از نماز عصر نافله­ می­خواند... خورشید که فرو می­رفت وضو می­ساخت و نماز مغرب را می­خواند ... پس از آن افطار می­کرد و پس از افطار درنگ می­کرد تا نزدیک به یک سوم شب بگذرد، آن­گاه نماز عشا را می­خواند ... سپس به رختخواب می­رفت و هنوز یک سوم شب مانده بود که با نام و یاد خدا از بستر بلند می­شد، مسواک می­کرد، وضو می­ساخت و به نماز شب می­ایستاد..

وسائل الشیعه، کتاب الصلاة، أبواب أعداد الفرائض، ب 13، ح 24.

منظور از صلاه الوسطي چيست؟ نماز ظهر يا نماز صبح؟

در قرآن بعد از سفارش به حفظ نمازها تأکید بر نماز میانه نموده است. در اینکه مصداق صلوةالوسطی کدام است بین علما اختلاف می‌باشد.

حافظوا علی الصلوات و الصلوة الوسطی و قوموا لله قانتین

در تعیین مصداق نماز میانه، مرحوم طبرسی شش دیدگاه به این شرح نقل کرده است:
۱. نماز ظهر، به نقل از زید بن ثابت ، عبدالله بن عمر ، ابی سعید حذری ، اسامه ، عایشه و نیز به روایت از امام باقر و امام صادق (ع). وی این دیدگاه را از ابوحنیفه و پیروانش دانسته است.
۲. نماز عصر، که آن را با توجه به روایتی از پیامبر و امام علی ، و نیز از ابن عباس ، حسن بصری ، ابن مسعود ، قتاده ، ضحاک و ابوحنیفه نقل کرده است.
۳. نماز مغرب ، این دیدگاه را از قبیصة بن ذؤیب آورده است.
۴. نماز عشای آخر، که از بعضی از مفسران نقل کرده است.
۵. نماز صبح ، که آن را از معاذ، ابن عباس، جابر بن عبدالله ، عطا، عکرمه و مجاهد نقل کرده و دیدگاه شافعی از ائمه چهارگانه اهل سنت را نیز همین دانسته است.
۶.یکی از نمازهای پنج ‌ ‌گانه‌ به‌طور نامعلوم. این دیدگاه را از ربیع بن خیثم و ابی بکر وراق نقل کرده و در تعلیل آن آورده است که:خداوند آن را تعیین نکرده و در ضمن نمازهای واجب پنهان داشته تا همه آن‌ها را پاس بدارند؛ همان گونه که شب قدر را در شب‌های رمضان پنهان داشته است و اسم اعظم را در بین همه نام‌ها و ساعت اجابت را در همه ساعت‌های جمعه

مرحوم طباطبایی فرموده است که:(از کلام خداوند متعال، مقصود از صلوة الوسطی ظاهر نیست و تفسیرش در سنّت است) اما وی وقتی به نقل روایات می‌رسد، ضمن نقل دیدگاه شیعه و بیان مستند بودن آن به روایات، یادآوردی می‌کند که این روایات مقطوعه هستند. ایشان می‌نویسد:
به طرق بسیاری از امام باقر و امام صادق (ع) نقل شده که صلوة الوسطی همان ظهر است. می گویم:این دیدگاه در همه روایت‌های منقول از اهل بیت به یک زبان آمده است. البته در بعضی از آن‌ها نماز جمعه ذکر شده است… اما معظم روایات مقطوعه‌اند.

شاید علت اختلاف فقهای شیعه ، به رغم ادعای اجماع از سوی پاره‌ای از آن‌ها، ناشی از همین مقطوعه بودن روایات باشد. به عنوان نمونه، سید مرتضی صلوة وسطی در نزد اهل بیت را نماز عصر دانسته و دلیل آن را اجماع شیعه امامیّه و اينكه این نماز در وسط و میان دو نماز قبل یعنی صبح و ظهر و دو نماز بعد یعنی مغرب و عشار قرار گرفته ذکر کرده است.

البته در میان غالب فقهای متأخر شیعه ، این دیدگاه که مقصود نماز ظهر است، قوّت بیشتری پیدا کرده است.

درمورد تفسیر آن به (نماز صبح) که در بین اهل سنت شیوع بیشتری دارد، استدلال‌های چندی انجام گرفته است. مرحوم صاحب جواهر پاره‌ای از استدلال‌ها را به این شرح نقل می‌کند:
چون بین دو نماز روز و دو نماز شب قرار گرفته و در بین تاریکی و روشنی واقع شده است، با نماز دیگری جمع نمی‌شود؛ و این نماز به صورت منفرد، میان و نماز قابل جمع قرار گرفته و به سبب حضور ملائک شب و روز ، فضیلت آن بسیار بیش‌تر است؛ همان گونه که خداوند فرموده:(ان قرءان الفجر کان مشهودا)؛ [۳۰] چون در آن مشقت زیادتری است و با دستور محافظت بر آن ساز و کارتر است. اموری چون سرمای زمستان و لذت خواب صبحگاهی در تابستان ، سستی اعضا و خواب آلودگی و شدت غفلت و علاقه به استراحت، باعث می‌شود تا نماز صبح معمولا در مظنّه تصنیع باشد.

یکی از نکاتی که در این استدلال‌ها به آن توجه نشده، آن است که برا ی جامعه عرب ، روز زمانی آغاز می‌شود که ماه در آسمان دیده شود و به همین جهت، آغاز ماه جدید، درغروب روز قبل با دیدن هلال ماه، تعیین می‌شود. در فرهنگ دینی ما نیز چنین است؛ مثلاً اول ماه رمضان ، از هنگام رؤیت هلال است. در قرآن نیز در غالب بلکه همه موارد هنگام یاد کردن شب و روز، شب بر روز مقدم شده است. این خود می‌تواند دلیل آن باشد که در عرف آن روز عرب، آغاز روز را از شب می‌دانسته‌اند،

مرحوم مجلسی از قول ابوریحان بیرونی بحث شایان توجهی در خصوص آغاز شبانه روز در نزد ملل مختلف ارائه کرده است که در این جا آنچه را که مربوط به بحث ماست، یاد می‌کنیم:
عرب آغاز مجموعه شبانه روز را در نقطه غروب در دایره افق فرض کرده ا ست. از این رو، شبانه روز در نزد آنان از غروب خورشید از افق تا غروب آن در روز بعد است و آنچه موجب شده آنان به این فرض روی آورند، این بود که ماه‌های آنان مبتنی بر رؤیت هلال و سیر ماه و حرکت‌های گوناگون آن است، نه بر اساس شمارش ایام، و هلال به هنگام غروب خورشید دیده می‌شود و از نظر آنان رؤیت اول هلال، آغاز ماه است و از این روی، در نزد آنان شب مقدم بر روز است و هنگام نام بردن روزهای هفته، عادشان بر این روش جاری گشته است.

در آیه مورد بحث چنین آمده است:(بر نمازها و نماز میانه مواظبت کنید…). چنان که ملاحظه می‌شود، در آیه هیچ سخنی از نماز میانه روز یا نیمه روز نیامده است و اگر چنین بود، زمینه لازم وجود داشت تا در پی نیمروز باشیمو مصداق آن را در نماز ظهر یا عصر جستجو کنیم، بلکه فقط عنوان (نماز میانه) آمده و بهتر است آن را به نیمه شبانه روز حمل کنیم؛ چون نمازهای شبانه روز، یک دوره کامل نماز است و از آن‌جا که روز عرب با طلوع ماه آغاز می‌شود، بنابراین نیمه شبانه روز، نماز صبح خواهد بود. قرائنی مانند دشواری اقامه نماز صبح، حضور فرشتگان و تأثیر معنوی عبادت صبحگاهی، می تواند تأیید کننده این برداشت باشد.
با درنگ در عادت جامعه کنونی، خواهیم دید که انجام نماز صبح از دشواری خاصّی برخوردار است و این دشواری منحصر به جامعه‌ای خاص نیست و اگر سنجشی انجام گیرد، به حتم قضا شدن نماز صبح فزون تر از نماز ظهر یا عصر است.
همه این‌ها می‌توانند توجیه مناسبی برای تأکید ویژه خداوند متعال بر نماز صبح باشد. تنها سخنی که باقی می‌ماند این است که در بین فقیهان شیعه قائلان به این دیدگاه اندک‌اند.
بنابراین با توجه به قرائن و شواهد، تفسیر صلوة الوسطی به نماز صبح ، محذوریّت ندارد.

نقل از سايت ويكي فقه

مراد از زلفا من الليل چيست؟ زلف به چه معناست؟

زلف از ریشه زلف: اصل الواحد در اين ماده، مرتبه اي بلند، همراه با قرب و نزديكي است و به همين اعتبار، گاهي به منزلت و مقام متقدّم - به خاطر بلندي و نزديكي اش - زُلفَۀ ميگويند و به ارتفاعات بين عرفات و مني، كه به مني نزديك است، مُزدَلِفَۀ ميگويند و به ساعات آخر شب كه نزديك به صبح است، زُلَف گفته ميشود.
پس قيد (مرتبه بلندِ همراه با قرب) لازم است كه در همه موارد لحاظ شود. اما مطلق مفاهيم قرب، تقدّم، دنوّ (نزديكي)، منزلت و بخشهايي از شب و ...: خارج از حقيقت معناي ماده هستند و با اين قيد، فرق ميان اين ماده و قرب، دُنوّ، لقاء و ... روشن ميشود.
سوره مباركه شعراء آيه 90: وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقينَ، و [آن روز] بهشت برای پرهيزگاران نزديك میگردد. يعني بهشت در حالي كه در مرتبه والاتري نسبت به منزلت متّقين است، به آنها نزديك شد.

سوره مباركه سبأ آيه 37: وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنا زُلْفی، و اموال و فرزندانتان چيزی نيست كه شما را به پيشگاه ما نزديك گرداند، منظور، مرتبه عالي نزديك به خداي متعال است.

سوره مباركه هود ع آيه 114: وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ، و در دو طرف روز [اول و آخر آن] نماز را برپا دار،زلفا من الليل ساعات پس از نيمه شب و نزديك به صبح است.

از التحقيق في كلمات القران

⚛💮#نماز‌_وسطي كدام نماز است؟ چرا صراحتا مشخص نشده است؟

💠🔆حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ "بقره/238"

🌱در انجام (به موقع و کامل) همه نمازها و (به خصوص) نماز وسطى کوشا باشید و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا به پاخیزید

🍃💐در این که: منظور از صَلوة وُسطى (نماز میانه) چیست؟ مفسران، تفسیرهاى زیادى ذکر کرده اند، در تفسیر مجمع البیان شش قول، و در تفسیر فخر رازى هفت قول، و در تفسیر قرطبى ده قول، و در تفسیر روح المعانى سیزده قول نقل شده است.
بعضى، نماز ظهر.
بعضى، نماز عصر.
بعضى، نماز مغرب.
بعضى، نماز عشا.
بعضى، نماز صبح.
بعضى، نماز جمعه.
بعضى، نماز شب
🍃💐یا خصوص نماز وِتر دانسته اند و براى هر یک از این اقوال توجیهى ذکر شده، ولى با قرائن مختلفى که در دست است روشن مى شود:
منظور، همان نماز ظهر است; زیرا علاوه بر این که نماز ظهر در وسط روز انجام مى شود، شأن نزول آیه نیز گواهى مى دهد، و روایات متعددى که از معصومین(علیهم السلام) نقل شده، بر آن تأکید دارند.

🍃💐تأکید روى این نماز، به خاطر این بوده که بر اثر گرمى هواى نیمروز تابستان، یا گرفتارى هاى شدید کسب و کار، نسبت به آن کمتر اهمیت مى دادند، آیه فوق، اهمیت نماز وسطى، و لزوم محافظت بر آن را مورد تأکید قرار داده است.

🍃💐مفسرين نظريات متفاوتي دربارة نماز ميانه داده‌اند كه تابع پيش‌فرض آنها براي تعيين «وسط» است. از اين روي برخي آن را نماز صبح [بين شب و روز]، برخي نماز ظهر [وسط روز] و برخي عصر [انتهاي روز و آغاز شب] گرفته‌اند.

🍃💐 اما اگر تعيين آن ضرورت داشت، در قرآن ذكر مي‌شد. همين كه نشده، نشان مي‌دهد مسئله «وسط» كار و اشتغال قرار گرفتن آن نماز و انصراف موقت از كار و پرداختن به ذكر خدا اهميت دارد. اين كار مي‌تواند تفريح، كار، درس و مطالعه، تماشاي فيلم و تلويزيون و حتي خواب صبحگاهي يا عصر باشد. «وسط» بودن مي‌تواند در ميان جرّ و بحث و جنگ و جدال هم باشد و اتفاقاً سياق بحث [از 12 آية قبل] تماماً دربارة طلاق و حقوق زنان در اختلافات زناشويي است كه ريشة آن عمدتاً در خودخواهي‌ها و فراموش كردنِ خداست.

🍃💐 و چه درماني براي دعواهاي خانوادگي بهتر از «نماز» [رويكرد به او] در وسط مشاجره‌هاست؟ كاربرد اين دارو و درمان تنها براي اختلافات «دروني» نيست، اختلافات «بيروني» نيز كه به جنگ با بيگانگان كشيده مي‌شود، با همين دارو درمان مي‌شود. از قضا آية بعدي نيز در همين زمينه است و حفاظت صلات در اين آيه در ميان دو جنگ و جدال بيروني و دروني قرار گرفته است.

📚تفاسیر نمونه و آقاے بازرگان

نظرات متفاوت در تفسیر ایه 78 سوره اسراء

اهل لغت «دلوک» را تیرگی خورشید نزدیک به غروب آن، و «غسق» را سیاهی شب پس از پایان روشنی افق معنا کرده اند. لذا لدلوک الشمس الی غسق اللیل چیزی حدود نیمساعت است که ظرف زمانیِ نمازی است که آنحضرت مامور به اقامه آن برای تقویت روحی خویش شده بود تا بتواند در مقابل امواج سهمگین توطئه های فعالان کفر تاب بیاورد و ماموریت خویش را بطرزی شایسته به انجام برساند.
چنانکه عرض کردیم از دلوک الشمس تا غسق اللیل چیزی حدود نیمساعت است.
به قرینه، قرآن الفجر هم باید چنین چیزی باشد، یعنی باید ظرف زمانیی باشد که در آن نیز عبادتی انجام شود.

در سوره های قبلی (البته به ترتیب نزول) نیز تاییدی بر این می بینیم:
مثلا در سوره طور داریم: ومن اللیل و اِدبار النجوم (به عبادت بپرداز) که این ادبار النجوم می باید همان نقشی را داشته باشد که قرآن الفجر در اینجا دارد، و واضح است که ادبار النجوم در سوره طور ظرف زمان است،
همچنین در سوره دهر بازهم همین دو ظرف زمانی عبادت را برای انجام دو وعدهء عبادی می بینیم : بُکره و اصیلا.
یعنی قرآن الفجر تاکیدش به «مشخصات» فجر است از لحاظی که قید زمان است، شبیه به آنچه که بعدها – تقریبا 8 سال بعد - در سوره بقره، همین ذکر مشخصات فجر، از آن لحاظی که در آنجا و در تعیین مرز زمانیِ جوازِ خوردن و نوشیدن در ماه رمضان مورد نظر بوده، آن را اینطور مشخص نموده که « . . . حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر . . » یعنی در بقره آن مشخصه از فجر که کمک میکند حد انتهائیِ جواز اکل و شُرب شناخته شود، در این آیه هم کلمه «قرآن» مشخصه دیگری را بیان میکند که طی آن، مدتی که این حالت در پدیده فجر برقرار است، شناخته شود.
یعنی به آنحضرت در آن آیه تذکر داده میشود که عبادت خاص شامگاهی خویش را در نیمساعتِ «لدلوک الشمس الی غسق اللیل» انجام بدهد و عبادت خاص صبحگاهیش را در «قرآن الفجر» انجام دهد.
البته با توجه به بحث فوق جمله «ان قرآن الفجر کان مشهودا» هم مفهوم میشود و معنی آن این خواهد بود که ظرف زمانیِ «قرآن الفجر» چیزی است که به عیان قابل تشخیص است.

از تفسير اقاي جمال گنجه اي


لدلوک از ریشه دلک: گذراندن چيزي بر چيزي است، به گونه اي كه مَسح (دست ماليدن به چيزي خيس يا آغشته به چيزي به منظور رفع اثر آن چيز از آن) و مَرَس (ماليدن چيزي به چيزي) بر آن صدق كند و آن از مسح، قويتر و شديدتر است. در مفهوم مَرس، جنبه فشردن نيز لحاظ ميشود و از مصاديق دَلْك، دست كشيدن بر چيزي و استعمال عطر و كشيدن پا به زمين و دوشيدن پستان و غير آن است. اما دُلُوك خورشيد، ظاهر اين است كه آن عبور خورشيد از آخرين خط زمين است؛ گويا خورشيد در هنگام غروب و در چشم بيننده، در افق غربي ماليده ميشود، اما دَلك بر مرور خورشيد از نصفالنهار، صدق نميكند. پس آشكار شد كه مفاهيم زوال و پنهان شدن و مسح، از لوازم اين اصلاند.

سوره مباركه اسراء آيه 78: أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلی غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ،
مراد از دُلُوك، مغرب خورشيد است كه با دلوكش و گذشتنش از افق، حس ميشود. اما مغرب شرعي و ذَهاب حُمْرَة مَشرِقيَّة (از ميان رفتن شفق)، علامت تحقق دلوك و غروب حقيقي در افق غربي است؛ زيرا افق حقيقي و ديدن آن و آنگاه علم به غروب خورشيد در آن واقعاً مشكل است، خصوصاً در زمينهاي غير هموار. بنابراين لطف تعبير به اين كلمه در اين مورد روشن شد.

التحقيق في كلمات القران

💢 اوقات نماز 💢

❇️ ساختار کلی نماز در همهٔ شرایع آسمانی یکسان بوده و روش به‌جا آوردنش برای مخاطبان قرآن بهامی نداشته است؛ به همین سبب، این کتاب نکتهٔ جدیدی دربارهٔ احکام نماز بیان نکرده و تا ضرورتی پیش نیامده، حتی قبلهٔ آن را از بیت‌المقدس به مسجدالحرام تغییر نداده است.

🔺پس وقتی در قرآن می‌خوانیم «نماز با زمان‌بندی خاصی بر مؤمنان مقرّر شده بود» باید آن را فراتر از دوره‌ای خاص و بیان نکته‌ای مهم دربارهٔ سنتی دیرین در آیین‌های توحیدی بدانیم که همچنان در میان مؤمنان مسلمان، یهودی، زرتشتی، صابئی و … برقرار مانده و امروزه نیز مبنای اعلام وقت نماز است.

🔸در مکتب یکتاپرستی برای آنکه یاد خدا و نیایش با او همهٔ جوانب و برنامه‌های روزانهٔ آدمی را در بر بگیرد و رفت و آمد شب و روز، به‌جای تکراری بی‌معنا، به نشانه‌ای برای حضور و قدرت الهی تبدیل شود، همواره طلوع، زوال و غروب خورشید به‌عنوان اوقات خاص عبادت در نظر گرفته می‌شود.

🔸اگرچه گذر ایام و آسیب فرقه‌سازی‌ها، تغییرات و اختلافاتی را در این زمان‌بندی ایجاد کرده، ولی قدر مشترک سنت باقیمانده در میان خداجویان جهان، پرداختن به دعا و نیایش در هنگام سپیده‌دم یا آغاز روز، ظهر یا ساعات پس از اوج خورشید و بعد از غروب آفتاب یا زمان فرا رسیدن شب است.

🔸مسلمانان نیز در این سه وقت، پنج نماز می‌خوانند و از هنگام گسترش پرتو خورشید تا وقت بیرون آمدنش از افق، به نماز صبح؛ با رسیدن سایه‌ به کوتاه‌ترین حد تا غروب آفتاب، به نماز ظهر و عصر؛ و از لحظهٔ پنهان شدن خورشید تا نیمه شب، به نماز مغرب و عشا می‌ایستند. البته بیشتر آنها به‌درستی نماز عصر را جداگانه و بعد از برابر شدن سایهٔ هر چیز با خودش و عشا را بعد از تاریکی کامل همهٔ آسمان به‌جا می‌آورند.

🔻مهم‌ترین تأکید قرآن در زمینهٔ اوقات نماز، مراقبت همیشگی برای از دست نرفتن آن و بلکه به‌جا آوردنش در اولین فرصت است. این دقت و التزام، علاوه بر تقویت اراده و نظم بخشیدن به دیگر برنامه‌های زندگی، نوعی دل سپردن به فرمان خدا و پیشگیری از سقوط در شرایط اسفباری است که کوتاهی نسبت به نماز به امری عادی تبدیل می‌شود.

✅ البته در میان نمازهای پنج‌گانه، نماز صبح از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. قرآن لحظات سرشار از آرامش و انرژی سحرگاهان را بهترین فرصت برای راز و نیاز با خدا می‌داند و نمازی را که در هنگام دمیدن صبح خوانده شود، شایستهٔ توجه و گواهی ملکوتیان و بیداری و استغفار در آن ساعات را زمینه‌ساز بالاترین دستاوردها اعلام می‌کند.

سيد حميد حسيني