معناي حمد و شكر چيست؟ چه تفاوتي با هم دارند؟

متأسفانه معادل جامع و كاملي براي کلمة «حمد» در زبان فارسي وجود ندارد. لغت‌نامة قرآني «مفردات راغب» حمد را حالتي بين «مدح» و «شکر» شمرده است. با اين توضيح که حمد حالت خاصي از مدح ولي عام‌تر از شکر است زيرا مدح شخص ممکن است به خاطر رفتار پسنديده، يا ظواهر زيبايش باشد، که اولي اختياري و دومي غير‌اختياري است، ولي حمد فقط به موضوعات اختياري تعلق مي‌گيرد.

شکر فقط در برابر نعمت انجام مي‌شود و به احساس قلبي نعمت، به زبان آوردن و استفاده عملي از آن در راستاي رضايت نعمت دهنده تعلق مي‌گيرد، در حالي که حمد، هم در ستايش و سپاس نعمت‌هاي خداست، و هم در ستايش صفات و اسماء او. پس هر شکري حمد است، ولي هر حمدي شکر نيست، همچنين هر حمدي مدح است، اما هر مدحي حمد نيست.

ما در حمد به حکمت خدا توجه مي‌کنيم و در شکر به نعمت او.
مقابل حمد، «ذم» (بد‌گوئي) است و مقابل شکر، کفر (ناسپاسي و ناديده گرفتن نعمت). از آنجائي که همه افعال خدا بي‌عيب و نقص و نيکوست، حمد به طور مطلق و کامل در انحصار اوست.

در قرآن جمعاً 5 سوره با «الْحَمْدُ لِلَّهِ» آغاز شده است كه هر كدام از زاويه و منظري خاص شايستگي خدا را براي ستايش بيان مي‌كند:

سورة حمد: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَـمِينَ (از منظر ربوبيّت و تدبير و اداره)

سورة انعام: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ (از منظر آفرينندگي)

سورة كهف: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ (از منظر ارسال رُسُل و انزال كتاب)

سورة سبا: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ (از منظر مالكيّت و پادشاهي و فرمان)

سورة فاطر: الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (از منظر نوآفريني و نقش نيروها- فرشتگان)

از نظر ترتيب نزول نيز (به استثناي جا به جائي رديف‌هاي 2 و 3) نظم زماني رعايت شده است؛ سورة فاتحه (3 بعثت)، انعام (10 بعثت)، كهف (7 بعثت)، سبا (4 هجرت) و فاطر (10 هجرت) تفاوت در تأكيد بر موضوعات متفاوت را در ارتباط با روند رشد فكري مخاطبان و مقتضيات اجتماعي بايد جستجو كرد.

در ضمن، در آية اول سوره سجده 2 بار و از دو زاويه موضوع «حمد» مطرح شده و در اولين آيه سورة تغابن نيز كلمة حمد آمده است.

از تفسير سوره انعام اقاي عبدالعلي بازرگان

كلمات كليدي: حمد شكر مدح نعمت انعام لله

حمد الهی چگونه است.وتفاوت حمد(ستایش)با شکر(سپاس گزاری)👇👇

فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَكَ عَلَي الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (28.مومنون)


پس هنگامى كه تو و همراهانت بر كشتى سوار شديد، بگو: حمد و سپاس براى خداوندى است كه مارا از گروه ستمگران نجات داد.

حمد، سپاس و ستایشی است که با پرستش همراه است، لذا فرمود: «الحَمد‌لله»، یعنی مخصوص خداست.

حمد در لغت به معنای ستایش کردن و نقیض ذم (مذمت کردن) است .

ستایش کردن نوعی عمل است و نه نوعی سخن. آدمی چیزی یا کسی و یا عملی و واقعه ای را ستایش می کند که از آن خوشنود و راضی شده باشد. پس ستایش حاصل خشنودی و رضایت و یک عمل وجودی است. وقتی که از کسی راضی می شویم او رادوست می داریم و همین دوستی است که ما را به مجموعه واحدی از اعمال و گفتار و حالات و صفات نسبت به آن فرد می رساند که سراسر تصدیق و احترام و تسلیم است و این حمد کامل است.

هرچه معرفت انسان بالاتر رود بیشتر پی می برد که هرگونه ستایشی جز برای خدا محکوم به ابطال است چون همه خوبی ها از خداوند وجود یافته اند؛ بنابراین بزرگترین حمد ها از آن خداوند است و خداوند مرجع اصلی هرگونه ستایشی است و این معنای الحمد لله است. یعنی ستایش از آن خداوند است.

شکر» به معنای «سپاسگزاری» است و در قبال نعمت یا خدمتی که به انسان می شود، انجام می گیرد. بنابراین سپاسگزاری و شکر، نوعی جبران و واکنش انسان در قبال خدمت، نعمت، عطا یا احسانی است که به او شده است.


پس به طور کلی دو مقوله است، یکی "ستودن" یا ستایش کردن، که به آن "حمد" گفته می‌شود،
و یکی نعمت‌شناسی و مُنعم شناسی و سپاسگزاری در قلب و عمل و زبان که به آن "شکر" گفته می‌شود.

فرق حمد و شکر

"اما از نظر اطلاق و استناد در حمد ظاهراً یک ظرافتی است که در شکر آن ظرافت نیست.
در حمد یک کرنشی است که حامد نسبت به محمود دارد که در شکر این کرنش نیست.
لذا خدای سبحان از کسی حمد نمی‌کند.
کسی محمود خدا نشد. که خدا بشود حامد و دیگران بشوند محمود.
اما شکر این ظرافت حمد را ندارد. لذا خدا شاکر هست در مقام فعل و دیگران که مؤمنند سعیشان مشکور. اما حمد را خدای سبحان به خود نسبت نداد.
در آیهٔ سورهٔ‌ اسراء‌ که رسولش را (علیه آلاف التحیه و الثناء‌) وعده داد،‌ فرمود:‌ اگر نماز شب را خواندی به مقام محمود می‌رسی. ببینید این محمود یعنی خدا حامد است یا دیگران."

ایت الله جوادی آملی تفسیر سوره حمد

معنای کلمات شکر و حمد

شکر از ریشه شکر: اصل الواحد در اين ماده: اظهار تقدير يا تجليل در مقابل نعمت ظاهري يا معنوي است كه از سوي مُنعِم به او ميرسد و در مقابل آن، كفر است كه عبارت است از: پوشاندن نعمت و عدم تقدير در مقابل إنعام منعم

و إظهار تقدير؛ اعمّ از تقدير زباني و عملي است.

ضمناً در تحقق حقيقت شكر، آثار مفيد و نتايج مادي و معنوي هست: 1- توجه به جنبه فقر، احتياج و ضعف نفس. 2- توجه به نعمتها، آلاء فراوان و فيوضات واصله. 3- استفاده از نعمتها و صَرف آنها در راه كمال و سعادت. 4- تقدير و تجليل از مُنعِم به خاطر إنعامش و اظهار اين معنا و اين شكر حقيقي است كه موجب جلب لطف و رحمت ميشود.

شكر داراي مراتبي است: مرتبه اول: اظهار به تشكر كلامي است.
مرتبه دوم: اظهار با زبان و تصديق با قلب است.
مرتبه سوم: اظهار با اعضاء، جوارح و تشكر عملي است؛ و آن صَرف نعمت در راه طاعت و بر وفق رضاي خداوند است و اين حالت، مقتضي خضوع و عبوديت است و بر تقدير و تجليل دلالت ميكند.

اما حقيقت شاكريت - كه از صفات خداي عزّوجلّ است -: خداي تعالي از بنده در هنگامي كه عملي را به نيت رضاي خداوند انجام ميدهد - هرگونه كه باشد - از او تشكّر ميكند و آن عمل را از او ميپذيرد و آن را بر طبق نيت بنده حساب ميكند.
سوره مباركه بقره آيه 158: وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَلِيمٌ، و هر كه افزون بر فريضه، كار نيكی كند، خدا حق شناس و داناست


حمد از ریشه حمد: حمد در مقابل ذمّ است و در فارسي از آن به ستايش و از شكر به سپاس تعبير ميشود. همچنين حمد، ملازم تسبيح است، زيرا نسبت دادن صفات ثبوتيه به خدايتعالي، در ابتدا با نفي صفات سلبيه از او ملازمت دارد و به همين دليل در كنار هم استعمال شده اند. مانند: و إن من شيء إلّا يسبّح بحمده (سورۀ اسراء آيه 44)

به واسطه آنچه كه گفتيم، علت استعمال اسم حَميد براي خدايتعالي به همراه اسمهاي عَزيز، غَنيّ، وَليّ، مَجيد و حَكيم آشكار ميشود، زيرا آنها در هر مورد بر نفي صفات سلبيه مطلق، در آنچه مناسب آنهاست، از خداي متعال دلالت دارند.
وَ مُبَشِّراً بِرَسولٍ يَأتي مِن بَعدي اسمُهُ اَحمَدُ (سورۀ صف آيه 6) به پيامبر، به اين اعتبار كه در ذات خود، داراي خصال ستوده است، أحمد گفته شده و به اين اعتبار كه مورد ستايش واقع شده، مُحمّد ناميده شده است.

برگرفته از ترجمه کتاب التحقیق فی کلمات القران

💮🌸 تفاوت حمد، شكر و ثنا چيست؟
خطبه مبارک حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به حسب نقل با این جملات شروع می‌شود: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَ وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَى مَا أَلْهَمَ وَ الثَّنَاءُ بِمَا قَدَّمَ.
؛ مبتدای جمله اول حمد، مبتدای جمله دوم شکر و مبتدای جمله سوم ثناست.
اجمالاً فرقی که می‌توان بین این سه گذاشت این است که ثناء مفهوم عامتری از همه این‌هاست. در عربی برای هر مدح و ستایشی می‌توان ثناء را به کار برد؛ خواه ممدوح عاقل باشد یا عاقل نباشد و خواه حیات داشته باشد یا جماد باشد، و نیز خواه برای کار اختیاری باشد یا غیر اختیاری، برای همه اینها می توان از تعبیر ثناء استفاده کرد؛
💮👈اما حمد در جایی گفته می‌شود که کاری خوب از فاعلی با شعور و مختار صادر شود؛ خواه آن کار سودی به حال حمدکننده داشته باشد یا نداشته باشد؛
ولی شکر اخص از حمد است؛ یعنی ثنایی است که برای کسی که کار خوبی انجام بدهد و نتیجه آن کار خوب عاید ستایش‌گر شود، بکار می‌رود.
💮🔶نکته دیگر ترتیب قرار گرفتن سه واژه حمد، شکر و ثناست. چرا اول حمد، بعد شکر و بعد ثنا بکار رفته است؟
شاید چون در مقام ستایش خداست و خدا موجودی است که عین حیات و علم است و اعلی مراتب حیات و قدرت و علم و اختیار را دارد، طبعاً آدم باید او را به خاطر کارهای خوب و اختیاری‌‌اش ستایش کند. خدا کار غیر اختیاری ندارد. همه آثار خوبی که از خدا ناشی می‌شود در اختیار اوست و چیزی جبری از خدا صادر نمی‌شود.
🔶💮پس واژه حمد، واژه‌ای مناسب برای ستایش خداست. خداوند هم در قرآن، کلام خود را با حمد شروع کرده است. در جمله دوم می‌خواهد خدا را بر بخششی ستایش کند که عاید خود ثناکننده است و یک عطیه اختصاصی است. در چنین جایی واژه شکر مناسب است.
💮🔶 سپس بعد از حمد الهی و شکر بر نعمتهای اختصاصی می‌خواهد این ستایش را تعمیم دهد ـ شبیه ذکر عام بعد خاص؛ لذا تعبیر ثناء را به کار می‌برد.
💎مرحوم ايت الله مصباح يزدي

منبع :
https://mesbahyazdi.ir/node/3106/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%8C-%D8%B4%DA%A9%D8%B1-%D9%88-%D8%AB%D9%86%D8%A7

[img=https://bayanbox.ir/download/607509168175305062/%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B4%DA%A9%D8%B1.png]حمد - شکر[/img]

🌸💮حمد و شكر در بلاغت و بيان
در بلاغت و بيان، فرق حمد و شكر را اين چنين بيان داشته است: حمد، ستايشي است به زبان و براي قصد تعظيم، اين ستايش و تعظيم چه براي نعمت باشد و يا غير آن. شكر، فعلي است كه خبر از تعظيم انعام كننده مي دهد كه به او انعام كرده است. امّا اين تعظيم و ستايش، يا با زبان است، و يا با قلب و يا عمل جوارحي، بر خلاف حمد، در حمد ستايش فقط با زبان است.
متعلق حمد و ستايش هم مي تواند نعمت باشد و هم غير آن. ولي متعلق شكر، فقط نعمت است.(1)

💮👈حمد و شكر در بيان قرآن كريم
حمد به معناي ستايش در برابر كمال و كار اختياري زيباست. خواه اثر آن كمال به غير نيز برسد يا نرسد، و در صورت رسيدن به غير، خواه دريافت كننده همان شخص حامد باشد يا غير او، همانند حمد خداوند سبحان كه گاهي در برابر خالقيت و رازقيت اوست كه كمال و زيبايي به غير رسيده است. و گاهي هم، حمد در برابر همان كمالات تكويني اوست كه عبارت از اوليّت و آخريّت است:

💮🔶 «الحمدلله الاول بلا اول كان قبله و الآخر بلا آخرين يكون بعده...»(2):(3)
مطلب ديگر اينكه، حمد مخصوص خداوند است: الحمدلله رب العالمين(4) امّا از نظر اينكه معناي حمد و ستايش عموميت دارد و عام است، از طرف ديگر، آيه قرآن كريم اختصاص را مي فهماند، توضيح در آن است كه تمام ستايش ها، نتيجه آن به خداوند برمي گردد. مثلاً، هر انسان كه سرچشمه خير و بركتي است و... سزاوار ستايش است. منتهي، همه اين ستايش ها از ستايش خداوند سرچشمه مي گيرد، در حقيقت، ستايش آنها ستايش خداوند است، اينها در طول ستايش تعالي است. در حقيقت ستايش اينها، ستايش خدايي است كه اين مواهب را عطا كرده است.(5)
در بيان ديگر، حمد به معناي ثنا و ستايش در برابر عمل جميلي است كه ثناشونده به اختيار خود انجام داده است. با اين وصف، خداوند متعال كه ثناشونده است، هم در برابر اسماء نيكو و جميلش محمود و سزاوار ستايش است و هم در برابر افعال نيكو و جميلش كه به ديگران داده است. (6)

💮🌸 امّا مفهوم شكر
شكر به معناي سپاس در برابر كاري است كه اثر آن به غير مي رسد. به تعبير ديگر، شكر سپاس بر نعمتي است كه از منعم به شاكر مي رسد.(7) بنابراين، شكر از حمد محدودتر است و تنها در برابر نعمت هايي است كه از ديگري با ميل و اراده رسيده باشد. برخلاف حمد كه در برابر همه نعمت هاي الهي است كه هم از اسماء خالقيت و رازقيت رسيده و هم به آن حالات تكويني خداوند، چنانكه اشاره شد.
💮🔶در قرآن كريم، شكر و سپاسگذاري را بعد از نعمت يادآور شده است. چنانكه پس از يادآوري نعمت ها براي قوم حضرت موسي ـ عليه السلام ـ كه فرموده است: «نعمت خدا را بر خود به ياد داشته باشيد، زماني كه شما از چنگال آل فرعون رهايي بخشيد...»(8) در آيه بعدي مي فرمايد: لئن شكرتم لازيدنّكم... (9) اگر شكرگزار بوديد، بر شما فزوني مي دهد.
امّا اينكه هركدام مخصوص چه كسي است؟حمد بنا به آنچه اشاره شد، مخصوص خداوند است، گرچه با واسطه باشد، ولي شكر، براي منعم است، منعم خالق باشد يا غير خالق، چون شكر و سپاس فقط براي كسي است كه از او نعمتي يا كاري رسيده باشد.

💮👈در نتيجه: فرق بين حمد و شكر آن است، كه حمد عام است و شكر خاص. يعني حمد هم در برابر نعمت است و هم در برابر غير نعمت. شكر و سپاس فقط براي نعمت است كه از منعم به شاكر رسيده است. از طرف ديگر، هر حمد را مي توان شكر و ستايش خواند ولي هر شكر را نمي توان حمد خواند، چون دايره شكر محدود است. زيرا شكر تنها در برابر نعمت است
1.تفتازاني، مختصرالمعاني، قم، انتشارات مصطفوي، ص3.
2. صحيفه سجاديه، دعاي اول.
3. جوادي آملي، عبدالله، تفسير تسنيم، قم، نشر اسرا، ج1، ص326 و 328.
4. حمد : 2.
5. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب اسلاميه، ج1، ص52.
6. ، طباطبايي، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، قم، دفتر نشر اسلامي، 1380ش، ج1، ص31.
7. تفسير تسنيم، همان، ج1، ص339.
8. ابراهيم : 6.
9. ابراهيم : 7.
💫💫منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

#حمد به معناى #ثنا گفتن است و مقصود از جملۀ «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ‌» تعليم و آموزش است؛ يعنى اى بندگانم! بگوييد: 🌹«اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ‌».
ثناى خدا در هر حال حتّى در هنگام گرفتارى خوب است؛ زيرا او شايستۀ تقديس و تعظيم مى‌باشد.
اگر مصيبتى به تو رسد و بگويى: «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ‌». با اين جمله، صبرت را در برابر گرفتارى‌ها و نيز #ايمان استوارت را، كه هيچ‌چيزى آن را متزلزل نمى‌كند، نشان دادى.
#حمد_خدا در هنگام #آسايش و برطرف شدن گرفتارى نيكوتر و بهتر است؛ چرا كه شكر خدا در برابر نعمت اوست.
خداى سبحان، خود را آفرينندۀ آسمان‌ها و زمين و نيز آفرينندۀ تاريكى‌ها و روشنايى وصف كرده است، تا خردها را متوجه سازد كه در آفرينش و الوهيّت، كسى با او شريك نيست. بنابراين، تنها او، سزاوار ستايش و اخلاص بندگان خود در عبوديّت است.

📚تفسير كاشف