avatar ورود / ثبت نام
تفسير و‌ تدبر قرآن انلاين-تالارگفتگوي قرآن پویان
»
تفسير قرآن كريم:فهم آيات و تدبر در سوره های قرآن
»
تدبر و فهم سوره‌هاي مرحله هشتم
»
تدبر و فهم سوره ملک
برای ارسال پاسخ وارد شوید
تدبر و فهم سوره ملک -
farhang
1
ارسال شده : about 26 days ago
avatar

رتبه: Advanced Member

گروه ها: Administrators , member
تاریخ عضویت: 1390-2-31 17:53:20
ارسالها: 1239

تشکرها: 1 بار
49 تشکر دریافتی در 28 ارسال
ترجمه، تدبر و فهم سوره ملک- نکات مهم تفسیری ایات 1-4 سوره تبارک الملک

پیشگفتار سوره ملک (67)

نام اين سوره «مُلك» است، مُلك مديريت و ادارة امور است، به كسي كه مديريت و حكومت يا فرماندهي مي‌كند «مَلِك» و تصاحب قدرت و توانايي يافتن بر آن را «مِلك» مي‌گويند كه اسم فاعل آن «مالِك»، يعني صاحب مال و حكومت است، همان‌طور كه خداوند «مالك الملك» است. به پادشاه مطلق هستي «مليك» [در باب فعيل]، و به كارگزاران مُلك خدا، «مَلَك»، جمع آن ملئكه، گفته مي‌شود. كلمه «مَلَكُوت» نيز كه چهار بار در قرآن تكرار شده، رساتر و جامع‌تر از مُلك [مديريت و تدبير] و چه بسا شامل همه معاني فوق باشد!

جملات «ولله/ لَهُ مُلكُ السَّمَواتِ وَ الاَرض/ لَهُ المُلك/ لَم يَكُن لَهُ شَرِيك فِي المُلك» كه در ده‌ها آيه قرآن تكرار شده است، انحصار فرمانروايي و تدبير خداوند را بر جهان هستي مي‌رساند.

در آغاز سورة ملك، و نيز در آية 85 سوره زخرف (43:85) ، بر آثار پر خير و بركت دائمي تدبير و فرمانروايي خدا حكايت مي‌كند: «وَتَبَارَكَ الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا...».

اين سوره كه در سال هفتم بعثت در مكه نازل شده، عمدتاً در بيان مباني توحيدي مي‌باشد كه مشكل اصلي مخاطبين اولية قرآن، و همچنان تا به امروز مي‌باشد. مشركين آن زمان بُت‌ها را نماد فرشتگان، كه آنها را دختران خدا مي‌پنداشتند، به شفاعت مي‌خواندند و در آستان آن‌ها تعبّد و تقرّب مي‌جستند. از اين روي اين سوره همانند سوره‌هاي انعام، زمر، مؤمنون و... شكل جدل و مناظره و استدلال به خود گرفته و بارها با نقل اقوال مشركين پيامبر را با فرمان «قُل» به پاسخ منطقي فرا مي‌خواند.

در اين سوره نام «رحمن» از بقية اسماء‌ الحسني، و حتي از نام جلاله «الله»، بيشتر به كار رفته است. بنابراين همچون سوره‌هاي مريم، زخرف و فرقان در بيان جلوه‌ها و آثار رحمانيت خدا مي‌باشد. گرچه كل هستي نشانه رحمت خداست [و رحمتي وسعت كل شئ] اما در اين سوره به طور اخص در چهار زمينة: خلقت، نصرت، محافظت و نجات [از عذاب]، رحمانيّت او مطرح شده است.

ملک:1
تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
[چقدر] بركت دهنده [خير دائمي به خلق] است2 آن [خدايي] كه فرمانروايي [آسمانها و زمين] به دست [قدرت] اوست و همو نظام بخش و اندازه گذار بر همه چيز است.3

______________

2 - «برکت» هر خير و فايده‌اي است که دوام و افزايش داشته باشد و «تَبَارَك» [در باب تفاعل - ارتباط خالق با خلق] که 9 بار در قرآن تکرار شده، برکت بخشيدن خدا به جهان هستي و بندگان است. سوره فرقان نيز با جملة «تَبَارَكَ الَّذِي...» آغاز شده است، با اين تفاوت كه در آنجا از بُعد تشريعي، نزول قرآن براي بيم دادن بندگان از عواقب شرك و گمراهي را بركتي بس بزرگ و مستمر شمرده، و در سورة مُلك، از بُعد تكويني، فرمان‌روايي و نظام بخشي خدا بر جهان هستي، آفرينش مرگ و حيات، ابتلاي رشد دهندة انسان و آفرينش طبقات هفتگانة جوّ زمين را بركت او شمرده است. علاوه بر اين سوره و سوره فرقان كه با «تَبَارَكَ الَّذِي...» آغاز شده‌اند، در متن هفت سورة ديگر كلمه «تَبَارَك» در زمينه‌هاي: خلقت و تدبير امر [اعراف 54 (7:54) و مؤمن 64 (23:64) ]، پديد آوردن نوع انسان [مؤمنون 14 (23:14) ]، ستارگان و ماه و خورشيد [فرقان 61 (25:61) ]، نعمات دنيا و آخرت [فرقان 10 (25:10) ]، فرمان‌روايي خدا [زخرف 85 (43:85) ] و ربوبيّت [رحمن 78 (55:78) ] آمده است.
«بركت» خدا در موارد بسياري به: حاصلخيري خاك، سرزمين‌هاي پُر خير و بركت مكه و طور و فلسطين، باران، شب قدر، عيسي(ع)، قرآن، ابراهيم و فرزندانش و اهل بيت پيامبر(ص) اطلاق شده است كه تنوع و گستردگي بركت الهي را مي‌رساند. اهل لغت بركت را فايده ثابت، نمو و زيادت و سعادت دانسته‌اند كه همچون «بِركِة» آب، ثابت و با دوام است.

3 - «قدير» از ريشة «قدر» سازماندهي، اندازه‌گذاري و نظام‌بخشي است که پايه يا محصول قدرت و توانايي مي‌باشد. جمله «اِنَّ الله/ اِنَّهُ/ اِنَّكَ/ وَهُوَ/ كَان الله عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» كه 35 بار در قرآن تكرار شده زمينه‌هاي متنوع قدر و اندازه‌گذاري پروردگار را نشان مي‌دهد. در ضمن سه مرتبه صفت «قدير» به تنهايي و چهار مرتبه با صفت عليم آمده است.
در نخستين آيه اين سوره به دو محور: 1- فرمان‌روايي و تدبير انحصاري خدا بر جهان هستي، 2- نظم و تقدير [اندازه‌گذاري] و انضباط در اجزاء عالم اشاره مي‌كند و در دو آية بعد به دو محور ديگر: 3- چرخة مرگ و حيات در هستي، تكامل بخشيدن به آن تا پيدايش انسان و رشد كامل او در چالش ميان نيك و بد، 4- حفاظت حيات زميني در برابر عوامل متضاد، كه نشاني از «رحمانيت» آن ربّ و گردانندة عالم است.
در آية نخست به صفت «قَدِير»، در آية دوم به صفات «عَزِيزُ و غَفُور»، و در آية سوم به صفت «رحمانيت» اشاره شده كه در اين سوره بيش از الله و ساير نام‌هاي نيكوي الهي تكرار شده است. به اين ترتيب با احتساب «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم» ابتداي سوره جمعاً 19 نام نيكو در اين سوره به كار رفته است [رحمن 5 بار، الله 4 بار، ربّ 2 بار، رحيم، بصير، خبير، لطيف، عليم، غفور، عزيز و قدير].


ملک:2
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ
همان كه مرگ و زندگي را آفريد4 تا شما را به چالش 5 [در سختي‌ها براي رشد و كمال] بيندازد تا [معلوم شود] كدام يك از شما نكوكارتر است 6 و او فرادست 7 [در عقوبت ستمگران] و آمرزگار [گناه مؤمنان] است.

______________
4 - اكثر مردم مرگ را نابودي و عدم مطلق تلقي مي‌كنند، ولي در اين آيه «موت» را مقدّم بر حيات، مخلوق خدا شمرده است! ابتدا خاك با مواد آلي و عناصر و استعدادهاي مختلفي آفريده شد و سپس به اتكاء آن حيات پديد آمد. به همين گونه ذرّات پوسيده و خاك شده بدن آدمي در تركيب ديگري تا روز رستاخيز محفوظ مي‌ماند. كرم ابريشم نيز پس از پيله بستن، بي‌حركت و مرده به نظر مي‌رسد، اما كمي بعد، قبرِ پيله را شكافته و به صورت پروانه خارج مي‌شود.
اصطلاح «ارض الميّه» [زمين مرده] و بَلَد المَيِّت [سرزمين و شهر مرده] و امثالهم كه در قرآن به كار رفته، نشان مي‌دهد كه مرگ توقف فعاليت حياتي گياه و حيوان است، نه رهسپار شدن به عدم.

5 - اغلب مفسرين و مترجمين «ابتلاء» را آزمون و امتحان معنا كرده‌اند. اما خدا نيازي به آزمون بندگان و كسب اطلاع از نتيجه آن ندارد، بلكه كلمات ابتلاء و فتنه كوره آبديده شدن و تحقّق يافتن استعدادها و گوهرهاي نهان در وجود آدمي است. براي توضيحات بيشتر، ر ك به «پژوهشي در پرتو قرآن» ج 4، آزمايشات آدمي ص 44 تا 90.

6 - به ميدان ابتلاء انداختن انسان براي نائل شدن به نيكوترين اعمال، علاوه بر اين سوره، در آية 7 سوره هود (11:7) نيز آمده است: «وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّهِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً...».
نائل شدن به نيكوترين كردار «أَحْسَنُ عَمَلاً» در 10 آية قرآن [عدد تمام] تكرار شده است. پس از آن نيكوترين پاسخ در مجادله با مخالفين [4 آيه]، نيكوترين روش در سرپرستي مال يتيم، و نيكوترين تحيّت قرار دارد.
اين سؤال كه هدف خدا از آفرينش انسان چيست، همواره مطرح بوده است، در اين آيه به يك بُعد اين هدف كه رشد و كمال انسان در چالش با سختي‌ها، از طريق نيكوترين عمل براي حركت به سوي بي‌نهايت است، اشاره كرده [كه در آية 7 سوره هود (18:7) و آية 7 سوره كهف (18:7) نيز تكرار شده است]، در آية 119 هود (11:119) شايستگي نايل شدن به رحمت خدا، و در آية 56 ذاريات (51:56) عبادت را كه هموار كردن دل و پذيرا شدن حكم خدا است مطرح ساخته است كه هر كدام از زاويه‌اي به هدفي واحد اشاره دارند.

7 - صفت «عزيز» در زبان عربی، دلالت بر عزّت مطلق، يعنی ابرقدرت بودن می‌كند كه دستی بالای دست او نيست. از اين نظر به شاهان «عزيز» می‌گفتند. مثل عزيز مصر [فرعون]. زمين بلندی را كه آب بر آن سوار نمی‌شود نيز «عزاز» می‌گويند.

ملک:3
الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَّا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ
همان [خدايي] كه هفت آسمان را بر فراز يكديگر [=لايه لايه] آفريد،8 [چنان حكيمانه كه] هيچ گُسستگي9 در آفرينش [خداي] رحمان [كه به رحمتش چتري حفاظتي براي حيات زميني قرار داده] نمي‌بيني. پس [اگر شك داري] باز بنگر.10 آيا هيچ پارگي در آن مي‌بيني؟11

______________
8 - سخن از هفت آسمان 9 بار در قرآن تکرار شده که به وضوح نشان مي‌دهد منظور طبقات جوّ فراز زمين است، نه آسمان‌هاي فوقاني [کهکشان‌ها و ستاره‌ها]. دانش جوّ‌شناسي نيز آشكار ساخته که آسمانِ بر فراز زمين را لايه‌هاي متعددي از عناصر مختلف، با تراکم‌هاي متفاوت تشکيل داده‌اند که هر کدام نقشي حيرت‌آور در حفاظت از حيات زميني در برابر اجرام سرگردان آسماني، امواج و اشعه‌هاي مضرّ و مرگبار کيهاني، حفاظت از حرارت زمين [نقش گلخانه‌اي] و ممانعت از فرار عناصر مفيد هوا و... ايفاء مي‌كنند.
اين طبقات را بر حسب معيارهاي مختلف نامگذاري گوناگون کرده‌اند. از جمله: تروپوسفر، تروپوپوز، استراتوسفر، استراتوپوز، مزوسفر، ترموسفر، اگزوسفر. تقسيم‌بندي‌هاي ديگري نيز بر اساس اجزاء تشکيل‌دهنده آن کرده‌اند. مثل: هوموسفر [مخلوط يکسان]، هتروسفر [جدا جدا]، مگنتوسفر [طبقه مغناطيسي]. در هر حال اين تقسيمات نشان مي‌دهد ماهيّت و مکانيسم هر يک از اين طبقات مختلف است و چه بسا عدد هفت هم نماد کثرت باشد [والله اعلم]. براي شناخت بيشتر به کتاب «هفت آسمان» نوشته دکتر کريم رستگار مراجعه کنيد.

9 - «تَفَاوُت» در باب تفاعل، از ريشة فوت [از دست رفتن بدون بازگشت]، به دور شدن دو چيز از يكديگر گفته مي‌شود. منظور اين است كه نوعي هماهنگي و ارتباط ميان طبقات هفتگانه جوّ وجود دارد و همچون قلب و ريه و كليه و كبد و... با هم همكاري دارند و هيچ گونه گسستگي و جدايي ميان آنان نيست.

10 - برگرداندن چشم «ارْجِعِ الْبَصَرَ»، پس از خيره شدن به آسمانِ شگفت‌انگيز بالاي سر، به زير انداختن آن است. حرف «ثُمَّ» نيز دلالت بر ادامه و تكرار اين تجربه مي‌كند.

11 - ميان دو فعل: «خَلَقَ» و «فَطَرَ» تفاوتي موجود است؛ خلق ممکن است تکراري يا مسبوق به سابقه باشد، آدميان نيز در کار خلق صنعت و ساختمان هستند، اما فطر از شکافتن عدم و پديد آوردن خلقتي بديع و نوين سخن مي‌گويد. طبقات هفتگانه جوّ حيات زميني را در برابر ميليون‌ها سنگ ريز و درشت سرگردان كه هر روز به آن برخورد مي‌كنند، و در برابر امواج و اشعه‌هاي مرگبار خورشيدي و كيهاني محافظت مي‌كند و لايه‌اي از آن پاره و شكافته نيست تا راه ورودي براي عناصر مضرّ حيات بگشايد، مگر انسان‌ها با بي‌توجهي صنعتي موجب آن شده باشند! «أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ» [ق 6 (50:6) ].
«فاطر» از نام‌هاي نيكوي خداست و جملة «فَاطِر السَّمَواتِ وَ الاَرض»، كه حكايت از «شكافتن» پردة عدم و درانداختن طرحي نو مي‌كند، شش بار [مساوي شش دوران آفرينش- سِتَّهَ الاَيّام] در قرآن تكرار شده است. جالب اين كه آفرينش انسان از عدم [فطرت] نيز شش بار در كتاب الهي آمده است [روم 30 (30:30) ، اسراء 51 (17:51) ، طه 72 (20:72) ، هود 51 (11:51) ، يس 22 (36:22) و ....]. اما مفهوم شكافته شدن آسمان را در آياتي ديگر نيز مي‌توان ديد [مزمل 18 (73:18) ، انفطار 1 (82:1) ، شوري 5 (42:5) و مريم 90 (19:90) ].


ملک:4
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ
سپس باز هم [بارها] ديده بگشاي، [آنقدر] تا [پلك] چشمت خسته و ناتوان [از يافتن گسست و عيب و نقصي در آسمان به پايين] فرو افتد.12

______________
12 - «خَسَأ» دفع و دور كردن با حقارت و زبوني است [مؤمنون 18 (23:18) ، بقره 65 (2:65) و اعراف 166 (7:166) ]. كاربرد آن دربارة چشم در اين آيه، نشان از خستگي و واماندگي آن از يافتن گُسستگي در آسمان مي‌كند. اما «حسرت» بيانگر حالت و احساسي از خستگي و نااميدي، پس از رسيدن به بن‌بست و از دست رفتن فرصت و توان است. اصل اين کلمه مفهوم پس زدن پوشش دارد و «حَسِير»، در باب تفعيل، دلالت بر شدت خستگي و درماندگي مي‌كند.

تفسیر بازرگان

اگر خدا برهمه چیز عالم است،چرا انسان را امتحان میکند؟
علم دو قسم است: یک علم ذاتی است که صفت ذات است و یک علم فعلی است که صفت فعل. صفت ذات را از مقام ذات انتزاع می‌کنند، صفت فعل را از مقام فعل. آن محمولی که ذاتی موضوع است، آن را از ذات موضوع انتزاع می‌کنند، مثل «الانسان ناطقٌ» که منظور از آن ناطق آن صفت ناطقه است و آن محمولی که صفت فعل است نه صفت ذات، آن محمول را از ذات انتزاع نمی‌کنند، از فعل انتزاع می‌کنند. اگر گفتیم «الانسان قائمٌ» یا «زید قائمٌ»، این قائم را از فعل او می‌گیرند، نه از گوهر ذات او.
یک علم فعلی است که خارج از مقام ذات است و آن را از مقام فعل انتزاع می‌کنند، نه از مقام ذات. در موارد امتحان این طور است، در علم فعلی سوره مبارکه 47 که به نام مبارک حضرت است، در آن‌جا آیه 31 این است: ﴿وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرینَ وَ نَبْلُوَا اَخْبارَکُمْ﴾؛ ما شما را امتحان می‌کنیم تا عالم بشویم! این علم، علم فعلی است. وگرنه ذات اقدس الهی به همه جزئیات قبل از وجود، حین وجود، بعد از وجود عالم است، او ﴿بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلیمٌ﴾ است.

پس علم یک صفت ذات است، یک علم صفت فعل. این ابتلا که می‌فرماید ما شما را می‌آزماییم تا ما بدانیم که شما در چه حدّ هستید، این علم علم فعلی است.


درست است موت به یک مناسبت مقدم بر حیات است؛ اما به تعبیر بعضی از بزرگان و اهل معرفت ابتلا کنار حیات است یک آدم زنده را امتحان می‌کنند. اگر بفرماید «خلق الحیاة و الموت لیبلوکم» این هماهنگ نیست، چون ابتلا با موت سازگار نیست. مرده را که کسی امتحان نمی‌کند. زنده را امتحان می‌کنند؛ لذا موت را قبل ذکر فرمود، حیات را بعد، ﴿لِیَبْلُوَکُمْ اَیُّکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً﴾؛ این احسن هم به معنای «اتی فعلاً حسنا» است هم به معنای زیباتر است؛ یعنی در فضاها ما را نمی‌خواهند امتحان کنند که چه کسی بد است چه کسی خوب است؛ فرض بر این است که همه باید خوب باشیم؛ منتها امتحان می‌کنند که چه کسی نخبه‌تر است. سخن در این نیست که چه کسی بد است چه کسی خوب است؛ سخن در این است که همه باید خوب باشیم؛ اما امتحان می‌کنند که چه کسی خوب‌تر است؛ البته احسن هم به معنی افعل تفضیل است، هم احسن یعنی «اتی فعلاً حسنا».

فرمود ما این کار را کردیم: ﴿ما تَری‌ فی‌ خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ﴾، فرمود شما ده‌ها بار بگردید یک جای خالی نمی‌بینید. ما یک اختلاف داریم یک مخالفت داریم یک تفاوت؛ مخالفت صد درصد بد است، اختلاف هم پنجاه درصد بد است، تفاوت هم که کلاً ویران است. فرمود این نظمی که شما می‌بینید اینها یک اختلاف محمود و ممدوح است، اختلافی نیست که باهم اختلاف داشته باشند. اختلاف به معنای تضاد نیست، اختلافی که بد است به معنی تضاد است به معنی ناسازگاری است. اختلافی که در قرآن آمده یعنی یکی جانشین دیگری می‌شود. فرمود شب و روز مختلف‌ هستند:

اما تفاوت یعنی این رشته‌ای که نزد شما هست یک حلقه‌اش فوت بشود. فرمود در کلّ نظام چنین چیزی ما نداریم: ﴿ما تَری‌ فی‌ خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ﴾، «فاتَ، یفُوتُ» آن می‌شود تفاوت
هیچ چیزی از جایش کَنده نشده است هر چیزی سرجای خودش است، می‌گویی نه! دو بار سه بار چهار بار صد بار مطالعه کن. به هر حال خسته می‌شوی بخواهی جایی بی‌نظمی پیدا کنی خسته می‌شوی. عالم جای بی‌نظمی نیست هر چیزی سرجای خودش است،
﴿ما تَری‌ فی‌ خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ﴾. می‌گویی نه، ﴿فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری‌ مِنْ فُطُورٍ ٭ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ﴾، «خاسئ»، یک؛ «حسیر» با سین، دو؛ یعنی خسته و وامانده. دو تا خطر را ذکر کرد. به سگی که خیلی تلاش و کوشش می‌کند چیزی به او نمی‌دهند می‌گویند «اخسَئ». این کلمه «اخسئ» یعنی دور باش! به این جهنمی‌ها که تقاضای مطلبی دارند: «قیل لهم اخسؤُا» اینجا «خاسئ»؛ یعنی دور. هم دور می‌ماند هم خسته، به مقصد نمی‌رسد.«محسور» با سین یعنی خسته شده و وامانده. غیر از این دو تا عنوان که ﴿خاسِئاً وَ هُوَ حَسیرٌ﴾، دو تا مطلب را هم با یک کلمه بیان کرده، فرمود: ﴿کَرَّتَیْنِ﴾، این ﴿کَرَّتَیْنِ﴾ هم در تعبیرات عرفی ما به معنای تثنیه نیست، هم در تعبیرات منطقی هم در تعبیرات فلسفی. در تعبیرات فلسفی وقتی می‌گویند معقول ثانی، یعنی «ما لیس باوّل» ممکن است پنجم ششم هفتم باشد! در منطق که می‌گویند معقول ثانی منطقی است، یعنی اوّل نیست ممکن است دوم سوم چهارم باشد! ما در تعبیرات عرفی می‌گوییم این دست دوم است، دست دوم است یعنی چه؟ یعنی نو نیست، حالا ممکن است پنجمی یا ششمی باشد. این ﴿کَرَّتَیْنِ﴾؛ یعنی بیش از یک بار، این یک یعنی یک! دوم اینکه بین ﴿کَرَّتَیْنِ﴾ و «مرّتین» فرق است. نفرمود «مرّة»؛ فرمود «کرّة». «کرّة» از تکرار است. دو بار تکرار کن: مثلاً صدبار که دیدی، یک صد بار دیگر هم ببین. پس بین ﴿کَرَّتَیْنِ﴾ با «مرّتین» خیلی فرق است. نفرمود دو بار، فرمود دو تکرار. ما بی‌نظمی در عالم نمی‌بینیم.


«هاهنا امور ٌثلاثة: » اوّل اینکه خدا حکیم است. دوم اینکه خدا غنی است. سوم اینکه کار خدا با حکمت و منفعت و صلاح و فلاح همراه است.
این فایده به خود آن شیء برمی‌گردد؛ یعنی آن شیء اگر بخواهد به کمال برسد باید این فایده منظورش باشد. به هیچ وجه این فایده به فاعل برنمی‌گردد. در ذیل آیه ﴿ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾، چون او حکیم است انسان را هدفمند خلق کرد. چون غنی است این هدف به او برنمی‌گردد و چون این شیء با هدف خلق شده است، پس هدف به خود او برمی‌گردد. این ﴿اِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾، این ﴿ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾، وقتی به یک ادیب و نحوی بدهید می‌گوید این «لام» لام غایت است حرف جَر هست تا متعلّق باشد به ﴿خَلَقْتُ﴾. اما وقتی به حکیم بدهید می‌گوید: ﴿ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾؛ یعنی آن جن و انس به این مقصد برسند، نه من معبود بشوم، بلکه آنها عابد بشوند. چه آنها عابد بشوند چه نشوند، برای خدا که غنی محض است بی‌تفاوت است
بنابراین چون حکیم است کارش هدفمند است، چون غنی است آن هدف به فعل برمی‌گردد، نه به فاعل. بنابراین نمی‌شود گفت که ﴿لِیَبْلُوَکُمْ﴾، این «لام» برای غرض نیست برای امتحان نیست، برای فایده نیست، چون او غنی است و افعال خدا معلّل نیست، چرا افعال خدا معلّل است؛ منتها علت غایی به فعل برمی‌گردد نه به فاعل. «لانه غنیٌ» هدف به او برنمی‌گردد، «لانه حکیمٌ» هدف به فعل برمی‌گردد. ﴿لِیَبْلُوَکُمْ اَیُّکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً﴾


تفسیر تسنیم

کلمات کلیدی: تفسیر تدبر سوره ملک تبارک ربوبیت
   آی پی: 151.238.85.189
پیغام شخصی پست الکترونیک
گزارش توهین و سوء استفاده
farhang
2
ارسال شده : about 12 days ago
avatar

رتبه: Advanced Member

گروه ها: Administrators , member
تاریخ عضویت: 1390-2-31 17:53:20
ارسالها: 1239

تشکرها: 1 بار
49 تشکر دریافتی در 28 ارسال
ترجمه تدبر و نکات تفسیری ایات 5- 12 سوره ملک

ملک:5
وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِّلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ
ما آسمان نزديك‌تر13 [=پايين‌ترين طبقات جوّ] را با چراغ‌هايي [=ذراتي نوراني] زينت بخشيديم 14 و آن را [وسيله‌اي براي] رجوم15 [=رانش] شياطين 16 [=اشعه ماوراي بنفش و سنگ‌هاي سرگردان] قرار داديم و براي آن [اجرام] عذابِ آتش افروخته 17 را [با سوختن در اثر برخورد به طبقه متراكم پايين‌تر] آماده ساختيم.18

______________
13 - از نظر علمی روشن است که آسمان لاجوردی، سرخی شفق، رنگين کمان و تلألو ستارگان، فقط از زاوية ديد ناظرين زميني قابل رؤيت است، که زير چتر طبقات جوّ، نور خورشيد را طيفي تجزيه شده از زرد تا بنفش مي‌بينند؛ بالاتر از جوّ زمين، آسمان به رنگ سياه و فاقد اين زيبايي‌هاست. اين حقيقت را که دانشمندان فضايي كشف كرده‌اند، قرآن در 14 قرن قبل گفته است.

14 - به گفتة برخي محقّقان، مصابيح همان ملكول‌ها و اتم‌هاي اكسيژن و اوزون موجود در اتمسفر اند كه طي روز از نفوذ اشعة مخرب ماوراي بنفش [شياطين] جلوگيري مي‌كنند و آن ها را مي‌رانند و در شب نيز ذرات انرژي ذخيره شده خود را آزاد ساخته و به سياهي مطلق شب با «تابش» ضعيف خود، درخشش لطيفي مي‌دهند. بيشتر اين انرژي‌هاي ذخيره شده در اولين سپر حفاظتي [لايه ازن] تا 160 كيلومتري زمين در نزديك‌ترين طبقات اتمسفر قرار دارند [استفاده از كتاب هفت آسمان ص 102].
زينت بخشيدن به آسمان، همان پديدة تجزيه نور خورشيد [در برخورد به جوّ زمين] و طيف رنگي است كه آسمان لاجوردي و شفق سرخ و تلألو ستارگان را [به دليل عبور اشعه نوري از هواي موّاج] پديد آورده است، وراي جوّ زمين، آسمان سياه و ستارگان همچون ذرات گچ پاشيده شده بر تخته سياه، ثابت و يكنواختند.
در ضمن در 5 سورة قرآن به مكانيسم زيبا و رنگين شدن فضاي آسمان زمين و مكانيسم حفاظتي آن اشاره شده است:
صافات 6 (37:6) و 7- «إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِزِينَهٍ الْكَوَاكِبِ وَحِفْظًا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍ»
فصلت 12 (41:12) - «...وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا...»
ملك 5 (67:5) - «وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِين...»
حجر 16 (15:16) و 17- «وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ وَحَفِظْنَاهَا مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ»
ق 6 (50:6) - «أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ».

15 - «رَجْم»، راندن است. مثل شيطان رجيم که 9 بار در قرآن تکرار شده است. سنگسار کردن را هم، که نوعي راندن شخص با شدت و نفرت است، رجم مي‌گويند، منظور اين آيه راندن عناصر مضرّ حيات از ورود به جوّ زمين است.

16 - «شيطان» صفتي است که به هر متمرّد خارج شده از حريم و حدود اطلاق مي‌گردد، مثل ابليس، که با عصيانش از امر پروردگار در سجده به آدم، از حريم فرشتگان هبوط کرد، همچنين انسان‌هاي طغيانگر و ديو‌صفت [انبياء 82 (21:82) ، بقره 14 (2:14) ]، و نيز سنگ‌هاي سرگردان که از مدار خود خارج شده و به جوّ زمين برخورد مي‌کنند [حجر 17 (15:17) ، صافات 7 (37:7) ، ملک 5 (67:5) ]، و يا ميکرب [ص 41 (38:41) ].

17 - «سعر» به شعله‌ور شدن آتش گفته مي‌شود، و «سَعِير» [در باب فعيل]، كه از نام‌هاي دوزخ است، شدت آن را مي‌رساند. در اين آيه منظور برخورد سنگ‌هاي سرگردان با جوّ زمين و سوختن شديد آن است [پديدة شهاب سنگ].

18 - آماده کردن آتش سوزان براي منکران قيامت، همچون قرار دادن اثر کشندگي براي سَم و سکته و سرطان و ساير بيماري‌ها، براي کساني که مراقب تغذيه و بهداشت و سلامت خود نيستند، نتيجه‌اي طبيعي است.
«عِتاد» آماده شدن و «اِعتاد» [در باب افعال] آماده كردن است، در سورة يوسف آية 31 (12:31) آمده است كه همسر عزيز مصر قبل از ورود يوسف به مجلس، متكاهايي براي بانوان آماده كرده بود «وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأ»، بنابراين در اين كلمه مفهوم تدارك قبلي و آمادگي نهفته است.
فعل «أَعْتَدْنَا» كه 13 بار در قرآن تكرار شده به نظاماتي اشاره مي‌كند كه از پيش طراحي و تعبيه شده است. 12 مورد از اين تدابير واكنشي دربارة «عذاب» اليم/ مهين/ سعير، و يكبار دربارة «رزق كريم» است [احزاب 31 (33:31) ]. واكنش دستگاه گوارش ما نيز در برابر مواد آلوده و مسموم، و واكنش اعصاب و روان در برابر خطرات ناگهاني و حوادث ناخواسته، سيستمي دفاعي است كه آفريدگار مهربان پيش از تولد در جسم و جانمان تعبيه كرده است.

ملک:6
وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
و براي كساني كه به پروردگارشان كفر ورزيدند [نيز، همچون شهاب سنگ‌هاي از مدار خارج شده] عذاب دوزخ است كه بد سرانجامي است.19

______________
19 - در پي هم آمدن «عَذَابَ السَّعِير» براي اجرام يا اشعه‌هاي وارد شده بر زمين، با عذاب جهنم براي منكران ربوبيّت خدا، نكته‌اي قابل توجه است. همان‌طور كه نظام و سيستم تعبيه شده در طبقات هفتگانة جوّ مانع ورود اجرام يا اشعه‌ها و عناصر «رانده شده» [شياطين] به زمين شده و آنها را مي‌سوزانند، نظام آخرت به گونه‌اي است كه مانع ورود انسان‌هاي «رانده شده از حق» [عاري از خير و خاصيت] به بهشت مي‌شود. در حقيقت مثالي كه از مكانيسم حفاظتي هفت آسمان در آيه 6 سورة ملك زده شده، مقدمه‌اي است براي آيات 7 تا 12 دربارة عذاب جهنم.
منظور از كلمه «شياطين»، ابليس و اعوان و انصار او نيست، بلكه همانند كلمه «دنيا» معناي لغوي آن را، كه در بسياري از آيات به همين مفهوم به كار رفته، بايد در نظر گرفت. «شيطان» صفتي است براي ابليس به خاطر دور شدنش از حق.
معناي «صيرورت»، شدن و تحوّل يافتن و رسيدن است. اهل لغت «مصير» را مصدر ميمي و اسم مکان به معناي بازگشتگاه گرفته‌اند. اما «مصير» با «مرجع» و «مسير» فرق دارد؛ در اين واژه، توجه به سرانجام تحولات و محصول فرآيند مورد نظر است. مشتقات اين واژه 29 بار در قرآن تکرار شده است. مثل: الي الله تصير الامور، اليک المصير، الي الله المصير، الي المصير، الينا المصير، بئس المصير، ساءت مصيرا، مصيرکم الي النار؛ و نيز 14 بار با جملات بئس المصير، ساءت مصيراً، به سير تحوّل و سرنوشت ستمگران و كافران اشاره شده است. صيرورت و سرنوشت متّقين نيز در فرقان 15 (25:15) ذكر شده است: «قُلْ أَذَلِكَ خَيْرٌ أَمْ جَنَّهُ الْخُلْدِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ كَانَتْ لَهُمْ جَزَاءً وَمَصِيرًا».

ملک:7
إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِيَ تَفُورُ
چون در آن [دوزخ] افكنده شوند، صداي گوش خراشی20 [همچون به درون كشيدن نَفَس] از آن مي‌شنوند در حاليكه همچنان زبانه مي‌كشد.21

______________
20 - «زَفِيرٌ» 3 بار و «شَهِيقٌ» 2 بار در قرآن آمده است که به تعبير اهل لغت، صداي وحشتناک و شديد دم و بازدم آتش است [همچون دميدن آهنگر در کورة آتش]. در بيشتر اين آيات زفير و شهيق به آتش جهنم نسبت داده شده است. دوزخ گويي دم و بازدم و جذب و دفعي همچون بقية موجودات زنده، به تناسب وابستگي‌اش به ظلم و ستم آدميان دارد، چرا كه سوخت آن سنگ و ستمگران سنگدل [بقره 24 (2:24) ، آل‌عمران 10 (3:10) ، تحريم 7 (66:7) ] و سرانجامش آتشي است كه از دل‌ها طلوع مي‌كند [همزه 6 (104:6) ].

21 - «فَوْر» [جوشيدن و فوران] 4 بار در قرآن تكرار شده است؛ 2 بار فوران آب، در داستان طوفان نوح [هود 40 (11:40) و مؤمنون 27 (23:27) ]، يك بار جوش و خروش آتش [ملك 7 (67:7) ]، و بالاخره فوران خشم و هجوم گستردة دشمن [آل‌عمران 125 (3:125) ].

ملک:8
تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ
نزديك است [شعله‌هاي دوزخ] از شدت برافروختگي 22 پاره پاره گردد؛23 هرگاه گروهي در آن افكنده شوند، نگهبانان دوزخ 24 از آنها مي‌پرسند: آيا هشداردهنده‌اي براي شما نيامد؟
______________
22 - «غيظ» به خشم شديدي که صورت را سرخ مي‌کند، و به اصطلاح، خون را به جوش مي‌آورد، گفته مي‌شود. در قرآن اين واژه عمدتاً در مواقع غيظ و غضب شديد به کار رفته است [توبه 15 (9:15) و 120 (9:120) ، حج 15 (22:15) ، آل‌عمران 119 (3:119) و 134 (3:134) ، احزاب 25 (33:25) ، شعراء 55 (26:55) ، فتح 29 (48:29) ]. بازتاب چنين خشم و خروشي عليه مؤمنين و تحقّق عيني آن در قيامت، صفير آتش سوزاني است که از شدت برافروختگي شعله‌ور شده و همچون هم سنخي آتش با بنزين، از مسافتي دور به سوي اهل خشم و خشونت زبانه مي‌کشد.

23 - «تمايز» قائل شدن، «امتياز» بخشيدن و «تميز» دادن ميان نيك و بد، نوعي فاصله و جدايي گذاشتن است. نسبت دادن فعل «تميز» به جهنم، تشبيهي است از انفجار آتش و پراكنده شدن آن به آتش غيظ و غضب آدميان و جدا شدن آنان از يكديگر در دنيا. همچنان كه بارها گفته شده، آيات مربوط به عوالم بالا و بهشت و جهنم نوعاً از «متشابهات» قرآن محسوب مي‌شوند كه به زبان تشبيه و تمثيل و استعاره و مجاز براي تقريب به ذهن محدود بشري و در قالب كلمات شناخته شدة روزمره نازل شده است. اين اوصاف را كه همواره به صورت نكره ذكر شده، نبايد با معاني عادي آن فهم كرد، نه آتش دوزخ از جنس آتش دنياست و نه عواقب و آثار آتشي كه از دل‌ها سر مي‌زند [همزه 6 (104:6) و 7] قابل وصف و بيان است.

24 - خزانه از خَزْن [حفظ و ذخيره]، مكان حفظ و نگهداري است. مثل سفره‌هاي زيرزميني كه آب را ذخيره و نگهداري مي‌كند [حجر 22 (15:22) ]. اما خزنه جمع خازن، به فرشتگان محافظ و نگهبان دوزخ [غافر 49 (40:49) ، زمر 71 (39:71) و ملك 8 (67:8) ] و نگهبانان بهشت [زمر 73 (39:73) ] گفته مي‌شود. از آنجايي كه خزائن همه چيز نزد خداست، دوزخ و بهشت نيز [به هر معنا و مفهوم] تحت نظارت و حفاظت نيروهاي موكّل بر آن مي‌باشد. اين كلمه نوعي اشراف و احاطه و حفظ و نگهداري را مي‌رساند.

تفسیر بازرگان


در این بخش فرمود ما آسمان اوّل را به این چراغ‌ها مزیّن کردیم. معلوم می‌شود همه این ستاره‌ها، قمرها، شمس‌ها در آسمان اوّل است. آن شش آسمان دیگر را باید کشف کرد، باید به سراغ آنها رفت: ﴿وَ لَقَدْ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیحَ﴾، نه آن‌طوری که هیویین دیگر گفتند که در آسمان اوّل ماه است، قمر و عطارد و زهره و شمس و مریخ و مشتری و زحل، به ترتیب در این سماوات هفت‌گانه‌ هستند، این‌طور نیست.
اگر می‌گویند این ستاره‌ها و این اجرام آسمانی رجوم است، این همان شهاب‌سنگ‌هایی است که از اینها جدا می‌شود. اگر کسی بخواهد حرکت سمایی داشته باشد و چیزی از اسرار عالم باخبر بشود، با این شهاب‌سنگ‌ها تعقیب می‌شود
در همین سوره مبارکه «ملک» برای آسمان چندین فضیلت قائل شد؛ فضیلت‌های جسمانی و مادی. یکی اینکه مزیّن هست به زینت که صحنه آسمان زیباست. دوم اینکه این زیورهای آسمانی به نام ستاره، شمس و قمر و کواکب دیگر، اینها چراغ‌اند. سوم اینکه اینها راهنما هستند. چهارم اینکه اینها تیرهای آسمانی‌اند تا جلوی نفوذ شیاطین را بگیرند
کواکب مصابیح‌اند؛ کواکب علامات راهنما هستند؛ کواکب رجوم هستند. نه اینکه خود ستاره تیر باشد، این شهاب‌سنگ‌هایی که از این کرات منشعب می‌شود، به اینها هم می‌گویند کواکب، به اینها هم می‌گویند رجوم و مانند آن


آنچه در زمین است زینت انسان نیست. انسان اگر به آسمان هم برود مریخ هم برود شمس و قمر زینت آسمان است زینت انسان نیست. فرمود: ﴿حَبَّبَ اِلَیْکُمُ الْایمانَ وَ زَیَّنَهُ فی‌ قُلُوبِکُمْ﴾،[21] آن‌که زینت انسان است آن چیزی است که در قلبش است. ایمان اوست، کمال اوست، معرفت اوست، انسانیت اوست. این که زینت اوست برای او می‌ماند. ﴿حَبَّبَ اِلَیْکُمُ الْایمانَ وَ زَیَّنَهُ فی‌ قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ اِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ﴾، پس خدا زینت انسان را در درون جان او قرار داد. برای بیرون او هم پارک‌ها و زیورهایی خلق کرد.
انسان آزاد است، کمال هم در آزادی انسان است که انسان آزادانه راهی را انتخاب بکند. فرمود ما به اینها می‌گوییم راهنمایی هم کردیم. ﴿وَ لِلَّذینَ کَفَرُوا﴾، به سوء اختیار خودشان، ﴿عَذابُ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ﴾
بعد از بخشی از آیات عذاب یاد می‌کند که ﴿اِذا اُلْقُوا فیها﴾، جهنم را که از دور ـ که در بحث دیروز گذشت ـ یاد کردند در سایر سور که ﴿اِذا رَاَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعیدٍ سَمِعُوا لَها تَغَیُّظاً وَ زَفیراً﴾‌؛[6] جهنم وقتی جهنمی‌ها را از دور می‌بیند نعره می‌زند. معلوم می‌شود درک دارد؛ چه کسی را بگیرد، چه کسی را نگیرد، به دستور چه کسی بگیرد، کارها را کاملاً درک می‌کند، یک آتش درّاکی است. وقتی هم که اینها را می‌اندازند او نعره می‌زند، شیهه می‌کشد، خود اینها شیهه می‌کشند و فریادشان بلند است، او هم فوران پیدا می‌کند. چون اگر یک هیزم تازه‌ای بیندازند آتش بیشتر می‌شود. اگر قدری بنزین روی او بریزند آتش آن بیشتر می‌شود؛ هم بنزین را مشخص کرده که چه کسانی هستند که رهبران کفر هستند هم هیزم را مشخص کرده که کفره هستند. فرمود: ﴿وَ اَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً﴾؛[7] اینها هیزم جهنم هستند. وقتی هیزم بیشتر بریزند شعله بیشتر می‌شود.
﴿قالُوا بَلی‌ قَدْ جاءَنا نَذیرٌ﴾، البته آنها که ارتباط تنگاتنگ با پیغمبر و اهل بیت (علیهم‌السّلام) داشتند نذیر آنها یعنی منذر آنها امام و پیغمبر (علیهم‌السّلام) بود؛ اما اکثری مردم که دسترسی به امام و پیغمبر نداشتند اینها همان علما و وعّاظ و سخنران‌هایی که در محلّه آنها مساجد آنها، حسینیه‌ آنها راهنمایی می‌کردند اینها نذیرشان هستند که برابر سوره مبارکه «توبه» که فرمود: ﴿فَلَوْ لاَ نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعُوا اِلَیْهِمْ﴾،
﴿سَاَلَهُمْ خَزَنَتُها﴾، این سؤال استفهامی نیست، سؤال استیضاحی است
می‌گویند فلان شخص زیر سؤال رفته است. اینکه می‌گویند مجلس از فلان وزیر سؤال می‌کند؛ یعنی او را زیر سؤال می‌برد، سؤال توبیخی است، این ﴿وَ قِفُوهُمْ اِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ﴾[11] یعنی همین! اینها زیر سؤال‌اند. اینها مسئول‌اند؛ یعنی زیر سؤال می‌روند.
فرمود وقتی جهنمی را وارد جهنم کردند: ﴿اِذا اُلْقُوا فیها سَمِعُوا لَها شَهیقاً﴾، وقتی این جهنمی‌ها را به جهنم‌انداختند، یک شهیق از آتش می‌شنوند.
در سوره مبارکه «هود» آیه 106 دارد که ﴿فَاَمَّا الَّذینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فیها زَفیرٌ وَ شَهیقٌ﴾، خود جهنمی‌ها زفیر و شهیق دارند، پس گاهی خود این آتش زفیر و شهیق دارد یا شهیق دارد، گاهی جهنمی زفیر. سرّش این است که هیزم جهنم خود همین ظالمین هستند: ﴿وَ اَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً﴾،[4] این شهیق هم به جهنم منسوب است هم به جهنمی
همان‌طوری که بهشتی‌ها جدای از روح و ریحان نیستند: ﴿فَاَمَّا اِن کَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ ٭ فَرَوْحٌ وَ رَیْحَانٌ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ﴾


تَکادُ تَمَیَّزُ مِنَ الْغَیْظِ﴾، این جهنم مظهر قهر خداست. این قدر عصبانی است که گویا نزدیک است تکه‌تکه بشود.

قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ ﴿۹﴾گويند چرا هشدار دهنده‏ اى به سوى ما آمد و[لى] تكذيب كرديم و گفتيم خدا چيزى فرو نفرستاده است‏ شما جز در گمراهى بزرگ نيستيد (۹)
وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ ﴿۱۰﴾و گويند اگر شنيده [و پذيرفته] بوديم يا تعقل كرده بوديم در [ميان] دوزخيان نبوديم (۱۰)
فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لِأَصْحَابِ السَّعِيرِ ﴿۱۱﴾پس به گناه خود اقرار مى كنند و مرگ باد بر اهل جهنم (۱۱) إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ ﴿۱۲﴾كسانى كه در نهان از پروردگارشان مى‏ ترسند آنان را آمرزش و پاداشى بزرگ خواهد بود (۱۲)

﴿قالُوا بَلی‌ قَدْ جاءَنا نَذیرٌ﴾، ما در دنیا از نظر‌اندیشه می‌گفتیم این دروغ است، از نظر انگیزه عمل نمی‌کردیم، معصیت می‌کردیم. الآن هم اقرار دارند، هم اعتراف. درست است که اینها بازگشتشان به یک چیز است؛ اما ریشه لغوی «اعترف» با «اقرّ» دو تاست. این «اعترف» بر اساس معرفت است؛ یعنی از نظر علمی به جایی رسیدیم که می‌گوییم حق با دین است، از نظر عملی هم هر دستوری که الآن دادید، ما سر جای خود قرار می‌دهیم. اقرار برای عقل عملی است، اعتراف برای عقل نظری است.


در قیامت می‌گویند: ﴿لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ اَوْ نَعْقِلُ﴾، در دنیا ﴿ما کُنَّا فی‌ اَصْحابِ السَّعیرِ﴾

﴿لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ اَوْ نَعْقِلُ﴾، یعنی بالاخره انسان یک چراغ باید داشته باشد. حالا یا از خود دارد یا از دیگری می‌گیرد. اگر چراغ نداشته باشد بیراهه می‌رود و سقوط می‌کند و سرش می‌شکند.

یک سمع فیزیکی است که همه داریم. یک سمع متافیزیکی است؛ یعنی سمع قبول کردن، باور کردن. اگر بگوییم فلان دوست حرف ما را می‌شنود؛ یعنی ترتیب اثر می‌دهد. یا این بچه در اثر شیطنت حرف ما را نمی‌شنود؛ یعنی ترتیب اثر نمی‌دهد.
بنابراین یک سمع فیزیکی داریم که آن همه‌جا هست. آن مهم نیست. یک سمع به معنی پذیرش و قبول داریم که آن مهم است. اینها می‌گفتند: ‌ای کاش ما این سمع را می‌داشتیم! گوش به حرف انبیا می‌دادیم، حرف‌های اینها را می‌شنیدیم، این سمع مهم است.
کافر کسی است که نه به دلیل عقلی گوش می‌دهد، نه به دلیل نقلی

در قبالش مؤمنین کسانی‌اند که ﴿اِنَّ الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ اَجْرٌ کَبیرٌ﴾، اینها مؤمن ﴿بِالْغَیْبِ﴾ هستند
مؤمنین به غیب و شهادت ایمان دارند؛ هم جهان هستی به غیب و شهادت یعنی مجرد و مادّی تقسیم می‌شود، هم اهل ایمان به غیب و شهادت ایمان دارند که ﴿یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ﴾، قسمت مهم غیب، ذات اقدس الهی است و اسما حُسنای الهی هست و جریان قیامت است و معنای وحی و نبوت است که امر دیدنی و حسّی و امثال آن نیست. ﴿اِنَّ الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ﴾؛ که اگر لغزشی دارند ذات اقدس الهی می‌بخشد و اجر بزرگی هم هست که سعادت دنیا و آخرت است.

مغفرت را هم مستحضر هستید این کلاه‌خود را می‌گفتند «مِغفَر»، چون می‌پوشاند. هر چیزی که بپوشاند به آن می‌گویند «غفران». ذات اقدس الهی اوّل می‌پوشاند که آبرو محفوظ باشد، بعد «یُمْحَی عَنْهُ السَّیِّئَات»[19] بعد هم «یَا مُبَدِّلَ السَّیِّئَاتِ حَسَنَاتٍ»، [20] این مرحله سوم است

﴿وَ اَسِرُّوا قَوْلَکُمْ اَوِ اجْهَرُوا بِهِ﴾ او ﴿عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ﴾، هر چه که در سینه شماست؛ چه سرّ باشد که شما خودتان می‌دانید، چه اخفای از سرّ باشد که فعلاً غفلت دارید، ما اگر درون‌کاوی بکنیم، درون‌شناسی بکنیم، روان‌کاوی بکنیم، از درونتان دربیاوریم، آن وقت می‌فهمید، بله، می‌فهمید که این است. غرض این است که ما قبلاً می‌دانستیم به دنبال آن رفتیم الآن «مغفول‌عنه» ماست و گرنه کاری که به عهده ما نباشد، در ما اثری ایجاد نمی‌کند. برهان مسئله این است: ﴿اَ لا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ﴾.

این سِرّ به معنای راز درونی نیست. آنها می‌گفتند یواش‌تر حرف بزنیم که حضرت می‌شوند. می‌فرماید چه یواش حرف بزنید چه بلند، ذات اقدس الهی می‌داند. ﴿وَ اَسِرُّوا قَوْلَکُمْ اَوِ اجْهَرُوا بِهِ﴾، این را یقیناً می‌داند، چرا؟ به دلیل مرحله چهارم. سومش چیست؟ سومی‌ آن این است که خود قلب را می‌داند، چهارمی‌اش چیست؟ «ذات الصّدور» است. نفرمود او علیم به قلب است، فرمود علیم به «ذات الصّدور» است. آنچه را که شما در دل ذخیره کردید آن را می‌داند، یقیناً قلب را می‌داند، چون مقلّب قلوب است. وقتی آن دو مرحله درونی را خدا می‌داند، این دو مرحله بیرونی که مربوط به لفظ را یقیناً می‌داند.
پس قول چه سِرّ باشد یعنی اخفات، چه جهر باشد می‌داند؛

این مدّعا بود. چرا خدا می‌داند؟ برای اینکه آرام حرف بزنید مخلوق خداست، آشکار حرف بزنید مخلوق خداست. قلب مخلوق خداست. «ما فی الصّدور» هم مخلوق خداست. خدای سبحان یک موجبه کلیه دارد که ﴿اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ﴾

تفسیر تسنیم
   آی پی: 151.238.60.252
پیغام شخصی پست الکترونیک
گزارش توهین و سوء استفاده
farhang
3
ارسال شده : about 4 days ago
avatar

رتبه: Advanced Member

گروه ها: Administrators , member
تاریخ عضویت: 1390-2-31 17:53:20
ارسالها: 1239

تشکرها: 1 بار
49 تشکر دریافتی در 28 ارسال
تدبر و فهم سوره الملک- نکات تفسیری ایات 13-22 سوره ملک

وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۱۳﴾و [اگر] سخن خود را پنهان داريد يا آشكارش نماييد در حقيقت وى به راز دلها آگاه است (۱۳)

ملک:14
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ
چگونه [مي‌پندارند] آن كه [شما را] آفريده نمي‌داند، با آن كه لطيف [=آگاه به جزئيات] و باخبر مطلق است؟

ملک:15
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُـولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ
اوست آن كه زمين را براي شما رام31 [=سلطه‌پذير و در اختيار] قرار داد تا در پهنة آن32 سير و سفر كنيد [و در پي كسب معاش و دانش برآييد] و از روزي او بخوريد و [بدانيد كه سرانجام] باز نشر [=جنبش بعدي ذرّات و تجديد حيات در رستاخيز] به سوي اوست.

______________
31 - ذِلّت خواري است و به شتر رام، كه گويي خوار آدميان شده، «ذَلُول» مي‌گويند. ذلول بودن زمين براي آدميان، رام و قابل تسخير بودن آن مي‌باشد.

32 - «مَنَاكِب»، جمع مَنكَب، به شانه‌هاي انسان گفته مي‌شود. اگر بر پشت چهارپايان سوار مي‌شوند، در مورد انسان، كه ايستاده بر دو پا است، زير شانه گرفتن و شانه از زير بار خالي كردن بيانگر نقش آن به عنوان بلندترين ناحية انسان براي حمل مسئوليت است. استفادة مجازي از اين كلمه در مورد زمين، گويا اشاره به سير و سفر انسان از بلندي‌هاي آن مي‌باشد.

ملک:16
أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاءِ أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ
آيا احساس ايمني مي‌كنيد33 از آن كه در آسمان است،34 از اين كه شما را به كام زمين فرو برد،35 در شرايطي كه [ذاتاً] در حال جنبش سريع است.36

______________
33 - در نيمة نخست اين سوره به نظام حفاظتي و امنيت و آرامشي كه خداوند رحمان براي آدميان قرار داده اشاره كرده بود؛ از بالا طبقات هفتگانه زينت‌بخش و حفاظت كننده جوّ آسمان، با مكانيسم شگفت‌آورش كه حيات زميني را در برابر اجرام سرگردان و اشعه‌هاي مرگبار حفظ مي‌كند [آيات 3 تا 5]، و از پايين؛ رام و ذلول شدن زمينِ زير پايمان، تا بر آن مسلط و از رزق آن بهره‌مند گرديم [آيه 15]. با چنان مقدماتي در دو آيه بعد غفلت و غرور منكران در ناديده گرفتن آن محافظ مهربان و احساس كاذب ايمني‌شان را شرح مي‌دهد.

34 - اولين احساس كاذب ايمني آدمي، خود به خودي [بدون فاعل] و هميشگي دانستن امنيت زمين زير پاي آنهاست. گويي دستي در كار نيست و طبيعت تا بوده چنين بوده و چنين خواهد بود. «مَنْ فِي السَّمَاء» را برخي مفسرين به خدا نسبت داده‌اند و برخي نيروها و فرشتگاني كه آرامش پوستة نازك زمين روي طبقات مذاب زيرين نقش آنهاست. كلمة «مَنْ» به دارندگان شعور اطلاق مي‌شود. منظور اين است كه شعوري [Intelligence] فوق شما وجود دارد كه چنين امنيتي را طراحي و تدبير كرده است، وگرنه خدا دور از زمين و در آسمان نيست! كه فرمود: در آسمان رزق شماست و آنچه [از كيفر نيك و بد اعمالتان كه] وعده داده شده‌ايد «وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ» [ذاريات 22 (51:22) ].

35 - «خُسوف» را فرو رفتن و فرو بردن گفته‌اند. معناي اصلي خسوف ناپديد شدن است كما آنكه به ناپديد شدن نور ماه از نظر بيننده خسوف گفته مي‌شود. با حدوث زلزله‌هاي سنگين نيز قربانيان زير آوار مدفون مي‌شوند، و با حوادث هلاكت‌بار آدميان از زندگي روي زمين به زير آن در قبر خسوف مي‌كنند. احساس كاذب ايمني بر زمينِ زلزله‌خيز و در معرض انواع خطرات را در سوره‌هايي ديگر نيز تذكر داده است [نحل 45 (16:45) ، اسراء 68 (17:68) و سبا 9 (34:9) ]. اگر طبقات حفاظتي جوّ زمين در برابر ميليون‌ها سنگ سرگردان ريز و درشت كه روزانه به آن برخورد مي‌كنند و نيز در برابر اشعة ماوراء بنفش و عناصر باردار كيهاني تقدير و تدبير نشده بود، جنبنده‌اي روي زمين باقي نمي‌ماند.

36 - «تَمُور» از «مور»، به جريان سريع گفته مي‌شود. اين كلمه يكبار ديگر در توصيف حركت شديد آسمان در قيامت به دليل تحولات عظيم آن آمده است «يَوْمَ تَمُورُ السَّمَاءُ مَوْرًا» [طور 9 (52:9) ]. جملة «هِيَ تَمُورُ» ممكن است حركت‌هاي شديد طبقات زيرين زمين يا طبقات جوّ آسمان باشد [والله اعلم].

ملک:17
أَمْ أَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاءِ أَن يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ
آيا احساس ايمني مي‌كنيد از آن كه در آسمان است، از اين كه بر شما سنگريزه [=گدازه‌هاي آتشفشاني] ببارد؟37 پس به زودي خواهيد دانست هشدار من [از خطرات] چگونه است؟

______________
37 - دومين احساس ايمني كاذب از ناحية آتشفشان و بارش گدازه‌هاي آتشفشاني است كه هر از گاهي در نواحي مختلف زمين قرباني مي‌گيرد. برخي گفته‌اند اين حوادث تهديد عذابي است براي كافران تا ايمان بياورند، اما به نظر مي‌رسد بيان واقعيتي در طبيعت باشد تا با آگاهي باور كنند اين خطرات در كمين همه هست، هرچند كردار ستمگران آثار و بازتابي در طبيعت دارد و جهان بي‌تفاوت نيست.
معنای اصلي «حَصَب» انداختن است، همچون انداختن سنگريزه، پرتاب هيزم در آتش و مشابه آن. کلمه حاصب که 4 بار در قرآن آمده است، نشانه طوفان شديد شن و خاک يا سنگريزه‌هاي گداخته آتش‌فشاني است که در ابري از گدازه‌ها به بيرون پرتاب مي‌شود.
تا اينجا به دو خطر بالقوه در آسمان و زمين كه از بالا و پايين ما را فرا گرفته و امنيّت‌مان را به خطر انداخته اشاره كرده تا غافل و غرّه نشويم. سومين احساس ايمني كاذب را از ناحية «دريا» و خطر غرق شدن، در آية 69 سوره اسراء (17:69) [به دنبال يادآوري دو خطر در خشكي و هوا در آيه قبل] مي‌بينيد: «أَمْ أَمِنْتُمْ أَنْ يُعِيدَكُمْ فِيهِ تَارَهً أُخْرَى فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قَاصِفًا مِنَ الرِّيحِ فَيُغْرِقَكُمْ بِمَا كَفَرْتُمْ ثُمَّ لا تَجِدُوا لَكُمْ عَلَيْنَا بِهِ تَبِيعًا».

ملک:18
وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ
پيشينيان آن‌ها نيز [اين حقايق را] تكذيب كردند، پس عكس‌العمل انكاري 38 من [نسبت به اعمال‌شان] چگونه بود؟

______________
38 - کلمه «نکير» را اغلب مترجمان «انکار» معنا کرده‌اند. با توجه به چهار موردي که اين کلمه با ضمير متکلم وحده [کسرة زير راء= نکيرِ] به صورت: «فکيف کان نکيرِ» در مورد خدا تکرار شده است، مي‌توان فهميد انکار خدا همان نپذيرفتن و پس زدن ستمگران است.


ملک:19
أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ
آيا به پرندگان بالاي سر خويش نمي‌نگرند كه [چگونه در حال پرواز] بال‌هاي خود را گسترده و جمع مي‌كنند؟ [كسي] جز خداي رحمان آن‌ها را [معلّق در آسمان] نگه نمي‌دارد،39 بي‌گمان او بر همه چيز بس بيناست.

______________
39 - متوجه ساختن غافلان به پرواز پرندگانِ معلّق ميان زمين و آسمان، به دنبال ذكر احساس ايمني كاذب، براي همين است تا بدانند امنيت آدميان در روي زمين همان قدر وابسته به عوامل و نظاماتي حساب شده است كه پرواز پرندگان در آسمان وابسته به غلظت هوا، وزن بدن و قدرت بال‌هاي آنان است. آيا هيچ انساني مي‌تواند در گِل و لاي مرداب يا هواي آسمان شنا كند!؟
پرواز پرندگان در آسمان، و تعادل و شناوري سبك آنان در فضاي بي‌كران جوّ، تدبيري است كه خداوند رحمن مقرّر كرده تا دسته‌اي از مخلوقاتش، با ساختمان فيزيكي ويژه‌اي كه دارند، در چنين شرايطي زندگي كنند. اگر وزن آنها، جاذبة زمين، نيروي باد، جرم هوا، وضعيت بال‌ها و... تفاوت مي‌كرد، چنين پروازي امكان‌پذير نبود. كما آن كه حركت آرام بشر بر پشت زمين، همچون پرواز پرندگان در تعادل و شناوري ويژه‌اي نسبت به جاذبة زمين و جرم آن قرار دارد. اگر جاذبة زمين مختصري كمتر بود، مانند مسافران فضايي حالت بي‌وزني و عدم استقرار پيدا مي‌كرديم و زندگي بسيار سخت و شايد غيرممكن مي‌شد. اگر جاذبه قدري بيشتر بود، حركت روي زمين فوق‌العاده دشوار مي‌شد و گردش خون مختل مي‌گرديد و فشار روي عضلات و استخوان‌ها طاقت‌فرسا مي‌گشت. پس بايد شكرگزار خداوندي بود كه زمين را رام بشر قرار داده است تا بر پشت آن، همچون سواري بر شانه‌هاي شتري آرام حركت نمايد و از هر جا كه خواست روزي به دست آورد.
تشبيه پرواز پرندگان، تفكر در مُسخّر بودن آنان در جوّ آسمان، نگهداري از سقوط و صلات و تسبيح آنها را در آيات زير مي‌توان ديد:
نحل 79 (16:79) - «أَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ فِي جَوِّ السَّمَاءِ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلا َّاللهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُون»،
نور 41 (24:41) - «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُون»،
انعام 38 (6:38) - «وَمَا مِنْ دَابَّهٍ فِي الْأَرْضِ وَلا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلا َّأُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ...».

ملک:20
أَمَّنْ هَذَا الَّذِي هُوَ جُندٌ لَّكُمْ يَنصُرُكُم مِّن دُونِ الرَّحْمَنِ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ
آيا40 آن [ارباباني] كه لشگر [و تكيه‌گاه زندگي] شما هستند، مي‌توانند در برابر خداي رحمان ياري‌تان كنند؟ منكران جز در فريبي نيستند.41

______________
40 - دو عامل «دفع شرّ» و «جلب منفعت» همواره در طول تاريخ اكثريت آدميان را به سوي اربابان زر و زور و تزوير، يا بُت‌ها و خدايان موهوم سوق داده تا در پناه آنان امنيت و آسايش يابند. اين آيه با دو آيه بعدي، با طرح سه سؤال مقايسه‌اي از ناسپاسان، اين انحراف را تبيين كرده است؛ در اولين مقايسه «أَمَّنْ»، عامل «دفع شرّ» را به اتكاء قدرت‌هاي روزگار، با كلمه «جُنْد» [سپاه] مطرح ساخته است. آنها خداي «رَحْمَن» را كه براي حفاظت از حيات زميني هفت طبقه برفراز آنها به رحمانيتش تقدير و تبيين كرده ناديده مي‌گيرند و به قدرت‌هاي پوشالي حاكم متوسل مي‌شوند. ذكر نام «رَحْمَن» در اين آيه [و نيز آيات 3 و 19]، به جاي «الله»، يادآوري همين رحمت عام و گسترده است.
در دومين مقايسه «أَمَّنْ»، عامل «جلب منفعت» را در طلب روزي از صاحبان مال و ثروت مطرح كرده است، حال آن كه رزق همگان به دست خداست. و بالاخره در سومين مقايسه، رهرو سر به زيري را به تصوير كشيده است كه جز منافع دنيايي خويش نمي‌بيند و از چپ و راست و مقابل و پُشت سر [اطراف، آينده و گذشته] غافل است. در جهت مقابل انسان راست قامتي را مي‌نماياند كه در صراط مستقيم حركت مي‌كند.
مقايسه‌هاي با سؤال «أَمَّنْ» را مي‌توان در آيات 62 (27:62) تا 64 سورة نمل مشاهده كرد «أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرّ... أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ... أَمَّنْ يَبْدَأُ الْخَلْقَ....».

41 - غرور به هر فريبنده‌اي اعم از شيطان، گمراهان، جاه و مقام، هواي نفس و به طور كلي جاذبه‌هاي دنيايي گفته مي‌شود.

ملک:21
أَمَّنْ هَذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَل لَّجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ
آيا اين [خدايي] كه شما را روزي مي‌دهد، اگر روزي خود را دريغ نمايد [دیگر چه كسي شما را روزي تواند داد؟]، بلكه آن‌ها در سركشي42 و دور شدن43 [از حق] لجبازي مي‌كنند.44

______________
42 - «عُتُوّ» به نافرماني و تجاوز از حدّ گفته مي‌شود. طاغي و متجاوز را نيز عاتي مي‌گويند.

43 - «نُفُور» از «نَفْرَ» [دوري و تفرّق]، دلالت بر نفرت و دوري مي‌كند.

44 - «لَج» همان لجاجت و اصرار ورزيدن در سركشي، دوري از حق و طغيان است [مؤمنون 75 (23:75) ].

تفسیر بازرگان

﴿هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الْاَرْضَ ذَلُولاً﴾
من که زمین را ذلول قرار دادم، چاه بکَنی می‌توانی، آبیاری می‌توانی بکنی، نور خورشید بگویید هر کاری بخواهی از این زمین بکنی می‌توانی. صددرصد رام شماست، ذلول است. ذلول یعنی نرم! ذلیل که بار منفی دارد آن چیزی نیست؛ اما ذلول یعنی نرم. شما از زمین نفت خواستید داد، گاز خواستید داد، آب خواستید داد، خانه خواستید روی آن بسازید داد، هر کاری که خواستید بکنید او داد؛ منتها خودتان آقای خودتان باشید همین

﴿فَامْشُوا فی‌ مَناکِبِها﴾ اما ﴿وَ کُلُوا مِنْ﴾ رزق خدا، چون ﴿وَ اِلَیْهِ النُّشُورُ﴾؛ به طرف او دارید برمی‌گردید. چیزی مخفی نیست، چیزی کم نیست، نیازی نیست.

فرمود ما زمین را ذلول کردیم؛ ولی حواستان باید جمع باشد، نگویید من خودم کار کردم: ﴿کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ﴾، وقتی که کنار سفره شدید «الحمد الله الذی رزقنا». نگویید من خودم کار کردم، نگویید زمین به من داده، نگویید باغ به من داده، نگویید باران به من داده. همه اینها را ما دادیم، «کلوا من رزق الله و الی الله نشور» است. این توحید را باید حفظ بکنید، برای اینکه همه کارها را ما کردیم، الآن هم همه کارها را ما می‌کنیم. من می‌خواهم شما عزیز باشید، کریم باشید.

فرمود: ﴿اَ اَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ اَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْاَرْضَ فَاِذا هِیَ تَمُورُ﴾، اگر ـ خدای ناکرده ـ بیراهه رفتید، به هر حال عذاب از بالا از پایین؛ شکاف زمین که تنها برای قارون نبود: ﴿فَخَسَفْنا بِهِ وَ بِدارِهِ الْاَرْضَ﴾.[18] فرمود اگر ـ خدای ناکرده ـ بیراهه رفتید هم از بالا آسیب می‌بینید هم از پایین آسیب می‌بینید.
﴿اَنْ یُرْسِلَ عَلَیْکُمْ حاصِباً﴾، «حاصب»؛ یعنی تُندبادهایی که این شهاب‌سنگ‌ها را هدایت می‌کنند. حصب همان سنگ‌هاست: ﴿فَسَتَعْلَمُونَ کَیْفَ نَذیرِ﴾، «نذیر»؛ یعنی عقاب. هم نذیر مصدر است به معنای انذار، هم به معنای کیفر تلخ، مثل نکیر. نذیر به معنای پیغمبر نیست. آن نذیر فعیل به معنای پیغمبر که ﴿جاءَهُمْ نَذیرٌ﴾، آن انسان است. اینجا نذیر مصدر به معنای انذار؛ یعنی انذار من و ترساندن من چگونه است. نکیر هم همین‌طور. اینها فعیل به معنای پیغمبر و امام نیستند. ﴿فَسَتَعْلَمُونَ کَیْفَ﴾ «انذاری». این «راء» علامت حذف «یاء» است. یا نکیری، یعنی انکاری که علامت حذف «یاء» است: ﴿فَسَتَعْلَمُونَ کَیْفَ نَذیرِ﴾، برای اینکه ﴿وَ لَقَدْ کَذَّبَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَکَیْفَ کانَ نَکیرِ﴾، قبلاً یک عده‌ای بودند سرکشی کردند ما به حیات همه خاتمه دادیم

﴿اَ وَ لَمْ یَرَوْا اِلَی الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صافَّاتٍ وَ یَقْبِضْنَ ما یُمْسِکُهُنَّ اِلاَّ الرَّحْمنُ اِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ بَصیرٌ﴾، شما این پرنده‌ها را ببینید، اینها چرا بال می‌زنند؟ برای اینکه این مانع را کنار بزنند، یک قدم جلوتر بروند. بال زدن برای همین است، اینها بال می‌زنند که این هوایی که جلوی اینهاست، این را پس بزنند، فشاری بیاید، جلوتر بروند. فرمودند آن هوا، این بال، این بال زدن، این قبض و بسط، همه آیات الهی است، چه کسی اینها را تدبیر کرده؟ مدیریت اینها چیست؟
فرمودند تمام اینها به عنایت الهی است، مبادا کسی بگوید که این چون بال می‌زند، جلو می‌رود! آن بال را چه کسی خلق کرده؟ آن اطاعت آب از این شناور را چه کسی خلق کرده است؟ آن قدرتی که اینها را رهبری می‌کند، چه کسی خلق کرده است؟ فرمود: ﴿صافَّاتٍ﴾، در حال صاف بودن نگهدار اینها خداست. ﴿وَ یَقْبِضْنَ﴾، آن وقتی که بال را جمع می‌کنند، نگهبانشان خداست. این جِرم سنگین کرکس را به هر حال کسی نگه می‌دارد: ﴿ما یُمْسِکُهُنَّ اِلاَّ الرَّحْمنُ﴾، سراسر می‌شود توحید. ﴿اِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ﴾ هم ﴿بَصیرٌ﴾ است هم ﴿کُلِّ شَی‌ءٍ قَدِیرٌ﴾[22] است؛ هم بیناست و هم مقتدر است

حالا این خدا فرمود که شما برهان مسئله را هم دیدید سوابق تاریخی را هم که مشاهده کردید، وقتی آنها را هم ببینید همین طور است. ﴿اَمَّنْ هذَا الَّذی هُوَ جُنْدٌ لَکُمْ یَنْصُرُکُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ اِنِ الْکافِرُونَ اِلاَّ فی‌ غُرُورٍ ٭ اَمَّنْ هذَا الَّذی یَرْزُقُکُمْ اِنْ اَمْسَکَ رِزْقَهُ﴾؛ اگر خدا روزی را بگیرد چه کار می‌کنید؟! از بت‌ها کاری ساخته است؟! یا از خود شما کاری ساخته است؟! ﴿بَلْ لَجُّوا فی‌ عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ﴾؛ اینها لجبازی می‌کنند در همان ضلالت و گمراهی دارند لجبازی می‌کنند.

فرمود: ﴿بَلْ لَجُّوا فی‌ عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ ٭ اَ فَمَنْ یَمْشی‌ مُکِبًّا عَلی‌ وَجْهِهِ اَهْدی اَمَّنْ یَمْشی‌ سَوِیًّا عَلی‌ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ﴾، گاهی با برهان، گاهی با تمثیل، گاهی با قصّه. آن قصّه را فرمود اگر سفر کنید می‌بینید. برهان مسئله هم این است که کلّ جهان را او دارد اداره می‌کند. تمثیل هم این است که آن کسی که مستقیم دارد راه می‌رود او به مقصد می‌رسد یا اینکه اُفتان و خیزان و سرش به خاک است به خاک می‌رسد، اینکه به جایی نمی‌رسد. آن کسی که الهی فکر نمی‌کند سرش به خاک است
فرمود اینها فقط خود را می‌بینند و زمین را می‌بینند: ﴿یَمْشی‌ مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ﴾، همین‌طور به پشت افتاده، دارند راه می‌روند. این به مقصد نمی‌رسد.

﴿اَ فَمَنْ یَمْشی‌ مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ﴾،[1] یک تمثیل است، یک چیز روشن و «بیّن الرشد» ی را مثال می‌زنند تا آن مطلب درست روشن شود. اگر کسی سَر خم کرده، بدون تشخیص راه و چاه، دارد حرکت می‌کند و جایی را نگاه نمی‌کند و حرف کسی را هم گوش نمی‌دهد، آیا او به مقصد می‌رسد یا کسی که راهنما دارد، سمیع و بصیر است، هم راه و چاه را تشخیص می‌دهد و هم از مهندس راه کمک می‌گیرد و مانند آن.

این کلمه ﴿اَهْدی﴾ به معنی افعل تفضیل نیست، افعل تعیینی است؛ یعنی این شخص به هدایت نزدیک است یا کسی که دو فضیلت را داراست: یکی حُسن فعلی، یکی حُسن فاعلی. یکی آدم معتقدی است، راهرو خوبی است، یکی هم راه خوبی را انتخاب کرده است، ﴿اَمَّنْ یَمْشی‌ سَوِیًّا﴾، یک؛ ﴿عَلی‌ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ﴾، بعضی‌ها راهروی خوبی هستند؛ اما نمی‌دانند کجا راه بروند؟ آن مقدس بی‌درک هر چه به او بگویی، عمل می‌کند؛ اما نمی‌داند چه چیزی را عمل بکند!
﴿سَوِیًّا﴾، یک؛ آدم معتدلی است. ﴿عَلی‌ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ﴾، دو. یک آدم معتدل خوش‌فکر، راهرو و چابک، در صراط مستقیم هم هست. هدایت فقط برای اینهاست که این ﴿اَهْدی﴾ به معنای افعل تفضیلی نیست، به معنای افعل تعیینی است.

تفسیر تسنیم
   آی پی: 151.238.85.251
پیغام شخصی پست الکترونیک
گزارش توهین و سوء استفاده

© 2025 Design by Mahdi