تفسير ايات 1-5 سوره احزاب

به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

اى پيامبر! تقواى الهى پيشه كن و از كافران و منافقان اطاعت مكن كه خداوند عالم و حكيم است. (1)

و از آنچه از سوى پروردگارت به تو وحى مى‏شود پيروى كن كه خداوند به آنچه انجام مى‏دهيد آگاه است. (2)

و بر خدا توكل كن، و همين بس كه خداوند حافظ و مدافع (انسان) باشد! (3)

خداوند براى هيچ كس دو دل در درونش نيافريده؛ و هرگز همسرانتان را كه مورد «ظهار» قرارمى ‏دهيد مادران شما قرار نداده؛

و (نيز) فرزندخوانده ‏هاى شما را فرزند حقيقى شما قرارنداده است؛ اين سخن شماست كه به دهان خود مى‏گوييد (سخنى باطل و بى ‏پايه)؛ اما خداوند حق را مى‏گويد و او به راه راست هدايت مى‏كند. (4)

آنها را به نام پدرانشان بخوانيد كه اين كار نزد خدا عادلانه ‏تر است؛ و اگر پدرانشان را نمى‏شناسيد، آنها برادران دينى و موالى شما هستند؛

اما گناهى بر شما نيست در خطاهايى كه از شما سرمى‏زند (و بى ‏توجه آنها را به نام ديگران صدا مى ‏زنيد)، ولى آنچه را از روى عمد مى‏گوييد (مورد حساب قرار خواهد داد)؛ و خداوند آمرزنده و رحيم است. (5)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ


يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا ﴿۱﴾


وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ﴿۲﴾


وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا ﴿۳﴾

مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَكُمُ اللَّائِي تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِكُمْ وَمَا جَعَلَ أَدْعِيَاءكُمْ أَبْنَاءكُمْ ذَلِكُمْ قَوْلُكُم بِأَفْوَاهِكُمْ وَاللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ ﴿۴﴾


ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا ﴿۵﴾

کلمات کلیدی:ظهار،طلاق،همسران،پدر،مادر

علامه طباطبایی درتفسیرالمیزان در خصوص ایه 1اینگونه گفته است:

در آيه1 رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مأمور شده به تقواى از خدا، و در آن زمينه چينى شده براى نهى بعدى، يعنى نهى از اطاعت كافرين و منافقين.
در اين ایه، بين كفار و منافقين جمع شده ، و از اطاعت هر دو نهى فرموده، از اين معنا كشف مى شود كه كفار از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) چيزى مى خواسته اند كه مورد رضاى خداى سبحان نبوده، منافقين هم كه در صف مسلمانان بودند، كفار را تاييد مى كردند، و از آن جناب به اصرار مى خواستند كه پيشنهاد كفار را بپذيرد، و آن پيشنهاد، امرى بوده كه خداى سبحان به علم و حكمت خود بر خلاف آن حكم رانده بوده، و وحى الهى هم بر خلاف آن نازل شده بود.
و نيز كشف مى شود كه آن امر، امر مهمى بوده، كه بيم آن مى رفته كه اسباب ظاهرى بر خلاف آن مساعدت نكند، و بر عكس، بر وفق آن كمك كند، مگر آنكه خدا بخواهد جلو آن اسباب را بگيرد، لذا رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مأمور شده از اجابت كفار نسبت به خواهششان خوددارى كند، و آنچه به او وحى شده متابعت نمايد، و از كسى نهراسيده و بر خدا توكل كند.
با اين بيان روايتى كه در شان نزول آيه وارد شده تاييد مى شود، چون در آن روايت آمده كه عده اى از صناديد و روساى قريش، بعد از داستان جنگ احد به مدينه آمدند، و از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) امان خواستند، و درخواست كردند كه آن جناب با ايشان و بت پرستى ايشان كارى نداشته باشد، ايشان هم با او و يكتا پرستى اش كارى نداشته باشند، اين آيه ها نازل شد كه نبايد دعوت ايشان را اجابت كنى، و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هم از اجابت خواسته آنان خوددارى نمود

در این سه ایه خدا پیامبراسلام را موردخطاب قرار داده و4دستور باو میدهد

این دستورات صریح به رسول ،تنها مختص او نیست وتمام مسلمانان رانیز در برمیگیرد

1-تقوای الهی پیشه کن(از خدابترس:دربرخی ترجمه ها)
2-از کافرین ومنافقین اطاعت نکن بطورکلی ودراین مسئله خاص هم( که انرا در روایات شان نزول ایه دانسته اند ودر پست بالا هم اشاره شد) با انها همراهی نکن وپیشنهادشان را نپذیر.
3-از انچه ما به تو وحی کردیم تبعیت کن (بجای تبعیت ازکفار ومنافین)

نکته ای این ایه به ما می اموزد که در امر هدایت وراهنمایی وتربیت،فقط نباید نهی کرد ودستورات سلبی داد بلکه باید راه جایگزین را هم نشان داد ودستور ایجابی هم داد.
4-برخدا توکل کن زیرا عدم پذیرش وهمراهی با کفار ومنافقین برای تو تبعات ودردسر هایی دارد که ترا در انجام وظیفه مردد میسازد .چاره اش این است که به خدا توکل کنی تا ترا کفایت کند

درخصوص ايه 4 در تفسير الميزان اينگونه اورده شده است:

در جاهليت، رسم بود وقتى مرد از دست همسرش به خشم مى آمد، و مى خواست او را طلاق دهد يك نوع طلاقشان اين بود كه بگويد: پشت تو چون پشت مادرم است، و يا
بگويد بر من باد كه پشت تو را چون پشت مادرم بدانم، و اين عمل را (ظهار) مى ناميدند و يك نوع طلاق مى دانستند كه اسلام آن را لغو كرد.

و بنابراين مفاد آيه اين است كه خداى تعالى همسران شما را به صرف اينكه ظهار كنيد، و بگوييد پشت تو چون پشت مادرم است، مادر شما قرار نمى دهد، و چون قرار نداده،
پس هيچ اثرى براى اين كلام نيست، و شارع اسلام آن را معتبر نشمرده.

و در جاهليت اين عمل (دعاء) و (تبنى ) در بينشان دائر و معمول بوده است، و همچنين در بين امت هاى مترقى آن روز، مانند روم و فارس كه وقتى كودكى را پسر خود مى خواندند،
احكام فرزند صلبى را در حق او اجراء مى كردند، يعنى اگر دختر بود ازدواج با او را حرام مى دانستند، و چون پدر خوانده مى مرد، به او نيز مانند ساير فرزندان ارث مى دادند،
و همچنين ساير احكام پدر و فرزندى را درباره او اجراء مى كردند، و اسلام اين عمل را نيز لغو كرد.

بنابراين مفاد آيه اين است كه خداى تعالى آن كسانى را كه شما آنها را فرزند خود خوانده ايد، فرزندان شما قرار نداده تا احكام فرزندان صلبى در حق آنان نيز جارى باشد

راز تكرار «يا ايها النبي» در اين سور‌ه

پنج بار در اين سورهٴ مباركهٴ «احزاب» ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾ آمده براي اهميت مسئله است گاهي براي مسائل نظامي است گاهي براي مسائل خانوادگي است كه طليعه مطلب‌هاي ديگر است يك مسائل خانوادگي ساده را ذات اقدس الهي به صورت ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾ ذكر نمي‌كند اين مسائل خانوادگي كه بعدها مي‌تواند منشأ بسياري از خطرات و ناامني باشد به اين صورت يا مانند آن ذكر مي‌كند

وقتي به رسول خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) مي‌فرمايد به همسرانت بگو[1] يا مستقيم به همسران حضرت خطاب مي‌كند ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ﴾[2] ﴿قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلاَ تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَي﴾[3] اين نشان مي‌دهد كه از اين بيت, خطري بالأخره دامنگير جامعه خواهد شد چه اينكه از همين بيت خطر جنگ جمل پيش آمده است فرمود زنان پيامبر! شما در خانه‌هايتان بنشينيد بيرون نياييد امنيت جامعه را به هم نزنيد خب اين نشان مي‌دهد كه آينده خطرناكي اين خانواده را تهديد مي‌كرد

پس ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾ پنج بار تكرار شد, ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ﴾ ذكر شد, ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾[4] چند بار ذكر شد براي اينكه تأسيس حكومت, تشكيل حكومت كار آساني نيست دشمن‌هايي كه به نام كفار و منافقين‌اند هم در طليعه اين سور‌ه مطرح شدند آنها از يك طرف صف كشيدند اينها هم از طرفي در داخل آنها را حمايت مي‌كنند لذا با ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾ اين سور‌ه شروع شد.

خطاب «يا ايها النبي» ناظر به مسائل حساس و مهم
مطلب ديگر اين است كه ما در ادبيات فارسي كسي را مي‌خواهيم خطاب كنيم مي‌گوييم آقاي فلان كس اما در عربي گاهي مي‌گويند «يا رجل» گاهي مي‌گويند «يا ايها الرجل» آنجا كه گفتند «يا رجل» خب يك نداي صِرف است اما آ‌نجا كه گفتند «يا ايها الرجل» يا براي تنبّه اوست كه از غفلت به در بيايد يا براي تذكّر اوست كه اين مطلب خيلي حساس و مهم است ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾ ناظر به مسائل حساس و مهم ذكر مي‌شود.
تفسیر تسنیم



[1] . سورهٴ احزاب, آيات 28 و 59.
[2] . سورهٴ احزاب, آيهٴ 32.
[3] . سورهٴ احزاب, آيهٴ 33.
[4] . سورهٴ احزاب, آيات 9،41 ،49 ،53، 65،69 و70

علت مخاطب نشدن وجود مبارك پيامبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) به اسم

مطلب ديگر آن است كه ذات اقدس الهي براي حرمت وجود مبارك پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) و دعوت جامعه اسلامي به حفظ ادب در پيشگاه آن حضرت هرگز آن حضرت را به اسم صدا نكرده اين جزء خصايص رسول خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) است از آدم تا عيسي(عليهم السلام) خدا اينها را با اسم صدا مي‌كند ﴿يَا آدَمُ﴾,[5] ﴿يَا نُوحُ﴾, [6]﴿يَا إِبْرَاهِيمُ﴾,[7] ﴿يَا مُوسَي﴾,[8] ﴿يَا عِيسَي﴾[9] اينها با اسم مخاطب مي‌شوند اما در هيچ جاي قرآن از ذات اقدس الهي نقل نشده است كه درباره وجود مبارك پيامبر اسم آن حضرت را ببرد همه‌اش ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾, ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ﴾



فهماندن سِمت رسالت و نبوت با ذكر نام حضرت

آنجا كه اسم حضرت را مي‌برد نظير آيه 144 سورهٴ مباركهٴ «آل‌عمران» كه دارد: ﴿وَمَا مُحمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ﴾ و همچنين در آيه پاياني سورهٴ مباركهٴ «فتح» يعني آيه 29, براي آن است كه به جامعه بفهماند كه وجود مبارك آن حضرت سِمتي دارد به نام رسالت و نبوت, شما از او به عنوان رسول الله, نبيّ الله ياد كنيد نه به اسمِ او, او را صدا بزنيد بنابراين خود ذات اقدس الهي هرگز درباره حضرت آن طوري كه با انبيا سخن گفته است سخن نگفته كه او را به اسم صدا بزند بگويد «يا محمد», همه‌اش ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾, ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ﴾ است اين دو جا كه در سورهٴ مباركهٴ «آل‌عمران» و سورهٴ «فتح» نام حضرت را مي‌برد براي اينكه به مردم بفهماند كه او رسول خداست و از آ‌ن حضرت به عنوان رسالت ياد كنيد
مخاطب قرار دادن حضرت فقط با تعبيرات مؤدّبانه
در بخش ديگري هم فرمود وجود مبارك حضرت پدر كسي نيست ولي خاتم النبيين است[10] اين اِجلال و تكريم نشان مي‌دهد كه ما هم موظفيم درباره حضرت با اين تعبيرات مؤدّبانه سخن بگوييم ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾, ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ﴾ و مانند آن



[5] . سورهٴ اعراف, آيهٴ 19.
[6] . سورهٴ هود, آيهٴ 32.
[7] . سورهٴ هود, آيهٴ 76.
[8] . سورهٴ آل عمران, آيهٴ 55.
[9] . سورهٴ مائده, آيهٴ 110.
[10] . سورهٴ احزاب, آيهٴ 40

تفسير تسنيم