بلند یا اهسته خواندن نماز از منظر قران

مسأله ی 264- برمبناى آيه ى «وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخافِتْ بِها وابْتَغِ بَيْنَ ذلكَ سَبيلًا» (سوره ى اسرى، آيه ى 110) هم فرياد زدن در نماز حرام است و هم آهسته اى كه خودت هم آن را نشنوى، بلكه راهى ميانه ى اين دو را بايستى برگزينى، و اين كه جهر و اخفات در نماز كلًا منفى باشد- كه در اين صورت ذكرى هم نخواهد بود- درست نيست، و تنها يك راه كه اين جا «سبيلًا» آمده و نه سَبيلينْ: دو راه، كه جهر و اخفات باشد، و اين راه زياد بلند خواندن نيست كه «ولا تجهر» و آهسته اى هم كه آن را نشنوى نيز نيست كه: «ولاتخافِتْ بها» بلكه تنها آهسته اى است كه آن را خود بشنوى و اگر «لاتجهر» موردش بلند خوانى به منظور شنيدن خداست، حرام است و چنان چه به علت هايى ديگر باشد در كل نمازها جايز است، چنان كه مخفى خواندن نيز در همه ى اين ها جايز است.

نهايت اين كه براى زنان آهسته خواندن كلًا رجحان دارد ولى براى مردان رجحان بلند خواندن به استثناى ظهرين است، و چون «صلاتك» تمامى اذكار نمازهاى پنج گانه را دربردارد، و اين «لاتجهر» و «لاتخافت» هم كلى است .
مسأله ی 265- ظاهراً بلند خواندن حمد و سوره در نماز ظهر جمعه- همآنند خود نماز جمعه- واجب است، كه اصولًا روز جمعه به جز نماز جمعه نمازى ديگر واجب نيست، چه دو ركعتى كه جمعه ى رسمى است، و چه چهار ركعتى كه با نبودن شرائط جمعه ى دو ركعتى بدل او محسوب است. و آن هم برحسب رواياتى زياد به نام نماز جمعه ناميده شده و بلند خواندن حمد و سوره ى نماز جمعه به هر دو معنى واجب است.

از رساله اقای صادقی تهرانی

اگر صلاه را مطلق و ﺟﻨﺲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻣﻌﻨﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ: ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻤﺎﺯ ﺭﺍ ﺑﻠﻨﺪ ﻳﺎ ﺁﻫﺴﺘﻪ ﻣﺨﻮﺍﻥ، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺭﺍﻩ ﻭﺳﻄﻰ ﺩﺭ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮ، ﺑﻌﻀﻰ ﺭﺍ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮﺍﻥ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻐﺮﺏ ﻭ ﻋﺸﺎ ﻭ ﺻﺒﺢ ﻭ ﺑﻌﻀﻰ ﺭﺍ ﺁﻫﺴﺘﻪ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﻬﺮ ﻭ ﻋﺼﺮ. ﻭ ﺍﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺟﻬﺮ ﻓﺮﻳﺎﺩ ﻛﺸﻴﺪﻥ ﻭ ﺍﺯ ﺍﺧﻔﺎﺕ ﺁﻫﺴﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭﻯ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺷﺨﺺ ﻫﻢ ﻧﺸﻨﻮﺩ، ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺼﻮﺭﺕ ﻣﺮﺍﺩ ﺁﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻓﺮﻳﺎﺩ ﻭ ﺍﺧﻔﺎﺕ ﺭﺍﻩ ﻭﺳﻄﻰ ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ، ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺣﺘﻴﺎﺝ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ

ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﻭﺟﻪ ﺍﻭﻝ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﻛﺪﺍﻡ ﻧﻤﺎﺯ ﺑﺎ ﺟﻬﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻛﺪﺍﻡ ﺑﺎ ﺍﺧﻔﺎﺕ ﻭ ﺩﺭ ﻭﺟﻪ ﺩﻭﻡ ﻟﺎﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮﺩ ﺩﺭ ﺻﺪﺍﻯ ﻣﻌﺘﺪﻝ ﺁﻳﺎ ﺁﻫﺴﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺷﻮﺩ ﻳﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﻛﺪﺍﻡ ﻧﻤﺎﺯ ﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﻛﺪﺍﻡ ﺁﻫﺴﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﺑﻌﻀﻰ ﺍﺯ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﺍﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺍﻟﺴّﻠﺎﻡ ﺩﺭ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﻭﺟﻪ ﺩﻭﻡ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺳﻤﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﻣﻬﺮﺍﻥ ﺍﺯ ﺍﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴّﻠﺎﻡ ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺍﺧﻔﺎﺕ ﻭ ﺁﻫﺴﺘﻪ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺁﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﺩﺕ ﻫﻢ ﻧﺸﻨﻮﻯ، ﺟﻬﺮ ﺁﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪﺍﻳﺖ ﺭﺍ ﺷﺪﻳﺪﺍ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﻰ «1» ﺩﺭ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻫﺴﺖ: «ﺟﻬﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮﺩﻥ ﺻﺪﺍﺳﺖ، ﺍﺧﻔﺎﺕ ﺁﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺖ ﻧﺸﻨﻮﺩ، ﺣﺪ ﻭﺳﻂ ﻣﻘﺪﺍﺭﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺖ ﺑﺸﻨﻮﺩ «2»

-تفسیر احسن الحدیث

در كل آرام خواندن نماز به گونه اى كه خود آن را بشنويم اين حد كلى تمامى نمازهاست مگر بلند خوانى كه از براى تعليم ديگران يا ايجاد جو روحانى قرآن باشد


وَاذْكُر رَّبَّكَ فِى نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالأَْصَالِ وَلاَ تَكُن مِّنَ الْغَـفِلِينَ 205

و در خودت ]: جانت [پروردگارت را - بامدادان و شامگاهان - با تضرّع و ترس - بى صداى بلند - ياد كن و از غافلان مباش205

آيه 205 ـ در اين آيه ياد كردن خدا ـ كه برترين نمونه اش نماز است ـ بگونه تضرع و آرامى و سخنى آرام و بى صدا در صبحگاهان و شامگاهان مورد امر است، كه در نتيجه نماز را با صداى بلند خواندن دست كم واجب نيست، و اگر هم بلند خواندن در نماز و يا غير نماز به منظور شنواندن خدا باشد اين ذكر حرام نيز هست،

چنانكه مشروح سخن در "ولا تجهر بصلاتك و لا تخافت بها و ابتَغِ بَيْنَ ذلك سبيلا" (11:17) از لفظ «سبيلا» كه مفرد است مى فهميم، كه فقط در تمامى نمازها يك كيفيت از براى ذكر خدا لازم است ـ و نه دو كيفيت آن به اصطلاح جهر و اخفات، و در اين آيه «لاتَجهر» به معناى اصل بلند خواندن نماز و "و لا تُخافت" به معنى اصل آرام خواندن آن نيست، زيرا ترك اين دو اصل نتيجه اش نخواندن نماز است، بلكه به اين معناست كه نماز را نه زياد بلند بخوانيد و نه زياد آرام كه خود هم آن را نشنويد، بلكه تنها يك گونه صدا را در نماز واجب است يعنى با صدايى كه خود بشنويد.

اصولا ذكر رب در نماز بويژه در اينجا "دون الجهر" و در آيه اسراءِ "لاتجهر بصلاتك و لاتخافت بها" خود دليل است بر وجوب ذكر لفظى در برابر حضرت اقدس الهى افزون بر ذكر درونى، درست است كه ذكر در وجه مطلقش هرگونه تذكرى است گر چه زبانى و يا كتبى و يا اشاراى هم نباشد.

روى اين اصل اين آيه و آياتى مشابه كه ذكر الله و يا ذكر الرب را بويژه در نماز واجب دانسته، منظور دست كم ذكر لفظى است.
و چون مخاطب در نماز تنها خداست و او هم عالم السَّر و الخفيات است اگر لفظى و اعمالى هم در نماز واجب نبود، تنها ياد بود قلبى براى حضرت اقدس الهى كافى بود، ولى چون لفظ ذكر در نماز واجب است، اين خود لابد منه مى باشد، و اينجا بايد پرسيد چرا احياناً نماز را بلند بخوانيم، كه نمارهاى جهريه باشد، با آن كه نمازهاى پنجگانه در اين كه مخاطب كلى در آنها خداست اين گونه نيست، كه گاه مى شنود و گاه نمى شنود مثلا حمد و سوره نماز ظهر و عصر را كه اخفات است مى شنود، ولى حمد و سوره سه نماز ديگر را چون نمى شنود بايستى بلند خواند، در اين صورت هيچ وجه رجحانى يا وجوبى در بلند خواندن حمد و سوره هاى نمازهاى به اصطلاح جهرى وجود ندارد.

در كتاب و سنت، و در بعد معرفت ربانى، در ذكر نماز هرگز دليلى بر وجوب جهر در نمازهاى جهريه نداريم، بلكه احياناً جهر حتى در نمازهايى به اصطلاح جهريه در "الغُدُوّ و الأصال" ـ كه صبح گاهان و شامگاهان است ـ نهى شده، و اين نهى براى همگان است، كه اشخاصى احياناً براى شنواندن خدا نماز را بلند مى خوانده اند كه روى اين مبنا خود اين جهر كفر است و در كل آرام خواندن نماز به گونه اى كه خود آن را بشنويم اين حد كلى تمامى نمازهاست مگر بلند خوانى كه از براى تعليم ديگران يا ايجاد جو روحانى قرآن باشد مانند كل دعاها كه اصل آرام خواندن آنهاست، مگر بر دو مبناى تعليم ديگران و يا ايجاد جوى روحانى كه همصدا با ديگران دعا كنيد، و از نظر روايات هم ـ كه ظاهراً شش عدد بيش نيست ـ تناقضى مثلث در كار است كه بعضى كل نمازها را جهريه، و بعضى همه را اخفاتيه، و بعضى هم روى دليلى عليل بعضى را جهريه و بعضى را اخفاتيه مى دانند.

"فى نفسك" دست كم از جمله ادله عدم وجوب جهر است، چون اين خود خواندن در درون است، وكل كيفيات جهر خواندنهاى برونى است.
و اين كه وجوب ذكر رب "بالغُدو و الآصال" آمده، خود اين اختصاص دليل است بر اين كه مراد نمازهاى صبح و عصر مى باشد، در اين صورت همان گونه كه نماز عصر اخفاتى است نماز صبح نيز اخفاتى است، و روى اين مبنا هر دوى نمازهاى جهرى و اخفاتى اخفاتى است، وانگهى آيه اسراء با لفظ «بصلاتك» كل نمازها را شامل است
. و «سبيلا» هم تنها نشانگر يك راه ميانه بين جهر و اخفات مى باشد.
اين آيات گر چه آيات مكيه است و احتمال نسخ در آن جاى دارد، ليكن در كل آيات مدنى درباره صلاة نه تنها نسخى وجود ندارد بلكه اين آيات مكيه تبيين و تأييد شده است.


تفسير فرقان، سوره اعراف ،ايت اله صادقي تهراني

_ قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَـنَ أَيًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الاَْسْمَآءُ الْحُسْنَى وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذَ لِكَ سَبِيلاً _…_110_

_ بگو: «الله را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد، هر چه را (از ربانيت خواهيد) بخوانيد (و بخواهيد،) براى او نيكوترين نام هاست. و نمازت را به آواز بلند مخوان و آنرا بسيار آهسته (هم) مخوان، و در اين ميان راهى (ميانه) برگزين.» _…_110_

و در ذيل آيه كه نسبت به نماز از نظر اذكارش دو نهى آمده «لا تجهر» و «لا تخافت» كه هم بلند نخوان و هم آهسته، و اينجا اگر همه گونه بلند خواندن و آهسته خواندن در نماز ممنوع باشد، يا اصولا خواندن نماز ممنوع است و يا نبايد خدا را در آن به زبان ياد كرد، و چون نماز ياد كردن لفظى و معنوى و عملى خداست، پس يا بايد بلند خواند و يا آرام، روى اين اصل در ذكر نماز سه تصور مى شود: 1ـ بسيار بلند خواندن 2ـ بسيار آرام خواندن كه اولى صداى شما را به ديگران برساند، و در دوم خود هم در درونِ خود صداى خويش را نشنويد، اين دو ممنوع است، اما سومى كه بين اين دو است، آيا همان نمازهاى جهر و اخفات است كه فقهاء مى گويند كه در سه نماز بلند خواندن و در دو ديگر آهسته خواندن واجب است؟ و در نتيجه انتخاب دو گونه خواندن است بين «لا تجهر» و «لا تخافت»!
ولى آيه با لفظ «سبيلا» تنها يك گونه خواندن را در كل نمازها مقرر داشته و اين خود ميانگينى است بين آن دو، و آيا اين داراى دو مصداقِ است: 1ـ بلند خواندن متوسط و 2ـ آرام خواندن متوسط؟ طبعاً «سبيلا» از اين دو يكى را در نظر دارد و آن يك طبعاً آرام خواندن متوسط است، چون جهر كه ممنوع است كل مراتب جهر را شامل است، مى ماند آرام خواندن كه يك بعدش ممنوع است، يعنى خود هم آن را نشنوى، بعد متوسط اخفات كه آن را خود بشنوى، در هر صورت بر مبناى اين آيه است كه بلند خواندن هيچ نمازى واجب نيست، گرچه بر حسب اشاراتى از آيات ديگر حرام هم نيست.

حرام تنها بر حسب آياتى در صورتى است كه با بلند خواندن نماز مى خواهى كه خدا آن را بشنود، كه روى اين مبنا نهى شده، و اصولا در نماز كه تنها خطابت با خداست، بلند خواندن آن هيچ معنايى ندارد، مگر براى تعليم ديگران و يا اينكه براى خود شما بلند خواندن نماز از نظر معنوى خوشايند باشد، در اين صورت اصل ذكر در كل نمازها آرام بودن آن است، مگر موارد استثنائى بدان گونه كه اشاره رفت، و روايات هم در اين باره متناقض است كه مرجع آنها آياتى قرآنى و به ويژه همين آيه است كه تصريح به نماز شده، باستثناى نماز جمعه با ظهر جمعه كه بر حسب رواياتى متواتر بدون اختلاف واجب است.

تفسیر فرقان