چگونگي واكنش به اخبار از منظر قران-برادري مسلمانان-اهميت صلح

ترجمه آيات 6 تا 10 سوره حجرات از ابوالفضل بهرام پور


6) ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر فاسقی برایتان خبری آورد ، نیک وارسی کنید تا مبادا به نادانی ، گروهی را آسیب رسانید آن گاه بر آنچه کرده اید پشیمان شوید.

[7) و بدانید که رسول خدا در میان شماست. اگر در بسیاری از کارها از [ رأی و میل ] شما پیروی می کرد ، دچار هلاک و زحمت می شدید ، لیکن خدا ایمان را محبوب شما کرد و آن را در دل های شما آراست و انکار و نافرمانی و عصیان را منفور شما گردانید. آنها واقعا رشد یافتگانند.

8) [ و این ] کرامت و نعمتی از جانب خداوند است و خدا دانای حکیم است.

9) و اگر دو طایفه از مؤمنان با هم جنگیدند ، میان آن دو را اصلاح کنید و اگر یکی از آن دو بر دیگری تعدی کرد ، با آن که تعدی می کند بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد. پس اگر بازگشت ، میانشان به عدالت صلح دهید و عدل و انصاف روا دارید ، که بی شک خداوند دادگران را دوست می دارد.

10) جز این نیست که مؤمنان با یکدیگر برادرند ، پس میان برادرانتان را اصلاح کنید و از خدا بترسید ، امید که مورد رحمت قرار گیرید

کلمات کلیدی: تحقیق،فاسق،خبر،جنگ،صلح،برادر

نظر علامه طباطبايي درتفسير الميزان درخصوص ايه 6 حجرات
كـلمـه (فـاسـق ) بـه طـورى كه گفته اند به معناى كسى است كه از طاعت خارج و به معصيت گرايش كند. و كلمه (نبا) به معناى خبر مهم و عظيم الشاءن است.

و كلمه (تبين ) و نـيـز كلمه (استبانه ) و (ابانه ) - به طورى كه در صحاح آمده - همه به يـك مـعـنـا اسـت، و ايـن كـلمـه هـم مـتـعـدى اسـتـعـمـال مـى شـود و مفعول مى گيرد، و هم لازم استعمال مى شود، و چون متعدى شود معناى ايضاح و اظهار را مى دهـد،

مـثـلا وقـتـى گـفـته مى شود: (تبينت الامر) و يا (استبنته ) و يا (ابنت الامر) مـعـنـايـش ايـن اسـت كـه مـن فـلان امـر را روشـن و اظـهـار كـردم. و چـون بـه طـور لازم اسـتعمال شود، به معناى اتضاح و ظهور خواهد بود، وقتى گفته مى شود (ابان الامر) و يا (استبان الامر) و يا (تبين الامر) معنايش اين است كه فلان امر واضح شد.

و مـعـنـاى آيـه چـنـين است : اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر فاسقى نزد شما خبرى مهم آورد، خـبـرش را تـحـقـيق و پيرامون آن بحث و فحص كنيد، تا به حقيقت آن واقف شويد، تا مـبـادا بدون جهت و به نادانى بر سر قومى بتازيد، و بعدا از رفتارى كه با آنان كرده ايد پشيمان شويد.

خـداى سـبـحـان در ايـن آيـه اصـل عـمل به خير را كه اصلى است عقلايى امضاء كرده، چون اسـاس زنـدگـى اجـتـمـاعـى بـشـر بـه هـمـيـن اسـت كـه

وقـتـى خـبرى را مى شنوند به آن عـمـل كـنند، چيزى كه هست در خصوص خبر اشخاص فاسق دستور فرموده تحقيق كنيد، و اين در حـقـيـقـت

نـهـى از عـمل به خبر فاسق است، و حقيقت اين نهى اين است كه مى خواهد از بى اعـتـبـارى و عدم حجيت خبر فاسق پرده بردارد، و اين هم خودش

نوعى امضاء است، چون عقلا هـم رفـتارشان همين است كه خبر اشخاص بى بندوبار را حجت نمى دانند، و به خبر كسى عمل مى كنند كه به وى وثوق داشته باشند.

تـوضـيـحـى راجـع بـه نـقـش (خـبر) در زندگى اجتماعى انسان و اقسام خبر و لزوم تبين و تفحص درباره اخبار فاسق

توضيح اينكه : حيات آدمى حياتى است علمى، و انسان سلوك طريق زندگى اش را بر اين اسـاس بـنـا نـهـاده كـه آنـچـه بـه چـشـم خـود مـى بـيـنـد،

بـه هـمـان عمل كند، حال چه خير باشد و نافع و چه شر باشد و مضر. و چون مايحتاج زندگى اش و آنـچـه مـربـوط و مـتـعـلق بـه زندگى او است

منحصر در ديدنيها و شنيدنيهاى خودش نيست بلكه بيشتر آنها از حيطه ديد و علم او غايب است، ناگزير مى شود كه بقيه حوائج خود را كـه گـفـتـيـم از حـيـطـه

عـلم او غـايـب اسـت از راه عـلم ديـگـران تـكميل و تتميم كند، علمى كه ديگران با مشاهده و يا با گوش خود بدست آورده اند، و اين همان خبر است.

پـس اعتماد به خبر به اين معنا است كه عملا ترتيب اثر به آن بدهيم و با مضمون آن تا حـدى مـعامله علمى بكنيم كه گويا خود از راه مشاهده بدست آورده ايم،

و اين همان طورى كه گـفـتـيـم لازمه زندگى اجتماعى انسان است، و احتياج ابتدائى او است، و بناى عقلا و مدار عملكرد آنان بر قبول خبر ديگران است.

حـال اگـر خـبـرى كـه بـه مـا مى دهند متواتر باشد يعنى از بسيارى آورندگان آن براى انـسـان يـقـيـن آور بـاشـد و يـا اگـر بـه ايـن حـد از كـثـرت نـيـسـت

حـداقـل هـمراه با قرينه هايى قطعى باشد كه انسان نسبت به صدق مضمون آن يقين پيدا كند، چنين خبرى حجت و معتبر است.

و امـا اگـر خـبر متواتر نبود، و همراه با قرينه هايى قطعى نيز نبود، و در نتيجه بعد از شنيدن خبر يقين به صحت آن حاصل نشد،

و به اصطلاح علمى خبر واحد بود، چنين خبرى در نـظـر عـقـلا وقـتـى مـعـتـبـر اسـت كـه اگـر بـراى انـسـان يـقـيـن نـمـى آورد، حـد اقـل وثوق و اطمينانى بياورد،

حال يا به حسب نوعش خبرى وثوق آور باشد، (مانند خبرى كـه مـتـخـصـص يـك فـن بـه مـا مـى دهـد) و يـا بـه حـسـب شـخـصـش وثـوق آور بـاشـد،

(مـثـل ايـنـكـه شـخـص آورنده خبر مورد وثوق ما باشد)، عقلا بنا دارند كه بر اين خبر نيز تـرتـيـب اثـر دهـنـد. و سـرش هـم ايـن اسـت كـه عـقـلا

يـا بـه عـلم عـمـل مـى كـنـنـد، و يـا به چيزى كه اگر علم حقيقى نيست علم عادى هست، و آن عبارت است از مظنه و اطمينان.

حـال كـه ايـن مـقدمه روشن گرديد، مى گوييم : اينكه در آيه شريفه دستور به تحقيق و بـررسـى خـبـر فـاسـق را تـعـليل فرموده به اينكه (ان تصيبوا قوما بجهاله...)

مى فـهـمـانـد كـه آنچه بدان امر فرموده، رفع جهالت است، و اينكه انسان اگر خواست به گـفـتـه فـاسـق تـرتـيـب اثـر دهـد، و بـه آن عـمـل كـنـد

بـايد نسبت به مضمون خبر او علم حاصل كند، پس در آيه شريفه همان چيزى اثبات شده كه عقلا آن را ثابت مى دانند، و همان عـمـلى نـفـى شده كه

عقلا هم آن را نفى مى كنند، و اين همان امضاء است، نه تاءسيس حكمى جدید

آیه 6:بیان چگونگی واکنش در برابر یک خبر:

در برابر خبر ،واکنش نشان دهید مگر زمانیکه فاسقی خبر اورده،در ان توقف کنید تا ازصحت آن مطمئن شوید. زیرا ممکن است از روی جهالت

وعدم اطمینان اقدامی کنید که به دیگران اسیب بزند. فاسق به کسی گفته اند که از مسیر اطاعت خدا خارج شده است.

آیات 7و8:هماتطور که شما نباید به اخباری که نسبت بان مطمئن نیستید وجاهلید،ترتیب اثر دهید ،پیامبر هم نباید از اراده و رای شما که

از اطلاعات غیر موثق نشات گرفته، اطاعت کند.

آیه 9:امکان قتال وجنگ وظلم وبغی میان دو گروه از مومنین هم وجود دارد.در این حالت ،اول سعی کنید صلحشان دهید . درغیر این صورت با

باغی بجنگید تا زمانیکه دست از ظلم بردارد وبه امر خدا برگردد.

ظاهرا این آیه توسط خوارج در جنگ صفین ،هم برای عدم همراهی با حضرت علی در ابتدای جنگ وهم برای عدم ادامه جنگ در زمان قران

به نیزه کردن توسط سپاه معاویه مورد تاکید بوده است.

ايه 6 حاوي نكته مهمي است

دراينجا يك جمله شرطي وجوددارد.

اي اهل ايمان ؛اگر فاسقي براي شما خبري اورد ،تحقيق كنيد (وبعد اقدام كنيد)تامبادا ازروي جهالت(علم نداشتن )به گروهي اسيب بزنيد كه بعدا پشيمان شويد.

به نظر من جواب شرط ايه فوق حاوي يك اصل مهم براي تمام افراد بويژه كسانيكه تصميمات واقداماتشان افراد ديگر

(پرسنل ،خانواده،گروههايي از جامعه و..)را متاثر مي كند ،مي باشد.

تا ممطمئن نشده ايد وبه علم نرسيده ايد در هر مسئله اي ،اقدامي نكنيد كه بعدا پشيمان و مجبور به تصحيح وجبران ان شويد.

ایه 9 بیان وظیفه مومنین در قبال اختلافات دو گروه دیگر:

1-بین انها صلح وتفاهم برقرار کنید

2-اگر یکی برعلیه دیگری ظلم کرد،بیکار ننشینید .تلاش کنید (حتی با جنگ)تا ستمکار دست از ظلم بردارد وبه حکم خدا برگردد.

3-پس ازاینکه ستمکار به حکم خدا برگشت،وظیفه شما تمام نمیشود.بلکه باید به عدالت میانشان صلح دهید وعدل وانصاف روا دارید.

در یکی از تفاسیر خواندم منظوراز فاصلحوابینهما بالعدل واقسطوا این است که زمینه های اختلاف را عادلانه برطرف کنید. و

هر گروهی متناسب با سهمش در میزان خسارتها وخرابی ها ،انرا جبران نماید تا دوباره به موضوعی برای اختلاف تبدیل نشود.

در رابطه با موضوع فوق و وظيفه مومنين در برابر درگيري هاي دو گروه ديگر ،دو سئوال مطرح است:

1-با توجه به اينكه در اين احكام ،مرزهاي جغرافيايي وسياسي جايي ندارد،وظيفه مادربرابر در گيري بين دو كشور مسلمان يا

دو گروه در يك كشور مسلمان ديگر چيست؟چرا كه مطابق قواين بين المللي ،امروزه هر گونه موضع گيري ،به نوعي دخالت در مسايل داخلي كشورها

بحساب امده ومذموم ميباشد.

2-اگر يكي از طرفين دعوا ،افراد حاكميت ومستقر در نهادهاي قدرت باشند،تكليف چيست؟چه كسي اين قدرت را دارد كه بين طرفين عدل وقسط برقرار كند؟

ودر صورت باغي بودن وشروع ظلم توسط طرف قدرتمند چگونه مي توان مطالبه خسارت نمود؟

به نظر يا يك نهاد قدرتمند مستقل داخلي (مثل نهاد قضايي)ويا يك نهاد مسلمان قدرتمند خارجي قادر به انجام اين كار است.

فسق به معنای جدا شدن هسته خرما از خرماست

بسم الله الرحمن الرحیم.
بعد از مطالعه ی این بخش چیزهایی به ذهنم رسید که ناگزیرم بیان کنم انشاءالله.
1)در ترجمه ی قسمت ابتدای آ یه اول چنین آورده اید که:اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر فاسقى نزد شما [u]خبرى مهم[/u] آورد ،خب باید بگویم که نباء اعم از خبر است یعنی شامل میشود انواع خبر را نه صرفا خبر مهمی را چون خداوند متعال در جای دیگری از قرآن کریم میفرماید:بسم الله الرحمن الرحیم،عم یتسالون عن النباء العظیم.پس وقتی ظاهر آیه قیدی مبنی بر تخصیص ندارد آن را حمل بر عمومیت و شمولیت می کنیم .پس اینجا خبر ،انواع خبر است و البته این اهمیت موضوع را میرساند چراکه فاسق هر خبری که میدهد باید بررسی شود.البته باید اشاره می کردید که منظور از فاسق در اینجا چه کسی است؟بنده عرض می کنم که فاسق کسی است که صفت فسق بر او بارشده باشد یعنی مشهور به فسق شده باشد .چرا؟چون در اصطلاح به هرکسی که فسقی از او سر بزند و گناهی از کبیره ی واحده یا صغیره ی متعدده انجام دهد فاسق است و اگر اینطور باشد گروه کثیری را در بر خواهد گرفت بلکه در اینجا منظور کسی است که گروهی به فسق او شهادت بدهند و این مطلب خیلی مهم است.ثانیا این یک حکمی از سوی شارع است که نتیجه ی عدول از آن آورده شده که همان(ان تصیبوا بجهاله فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین ) خواهد بود.
بنده انتظار دارم در این تالار گفتگو و خصوصا پیرامون تفسیر دقیق تر و بهتر بحث شود و فضای تبادل نظر با فعالیت اعضا فراهم شود نه فقط بگوییم چون فلان عالم گفته حتما سمعا و طاعتا.البته از همه کمال تشکر را دارم.

بنام خدا

همانطور که دوست عزیز در بالا ،بدقت اشاره کرده اند نبا به معنای خبر است.


در پستهای شماره 1 و 6 بالا،هم که فقطترجمه ذکر شده ،همین نکته ذکر شده است.

اما در پست دوم که خلاصه ای از تفسیر المیزان است،نظر علامه بر عقلایی بودن صحت سنجی اخبار مهم می باشد.

بنام خدا.

آیه 6 حاوی نکته مهمی برای زندگی اجتماعی است.

ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر فاسقی برایتان خبری آورد ، نیک وارسی کنید تا مبادا به نادانی ، گروهی را آسیب رسانید آن گاه بر آنچه کرده اید پشیمان شوید.

هرچند اول آیه،ما را به تحقیق از اخبار نقل شده توسط اشخاص فاسق امر میکند،اما وقتی در قسمت دوم هدف از این دستور را می گوید

در واقع به ما توجه میدهد که از هرگونه اقدام و واکنش بر مبنای اخبار غیر قطعی و از روی نا آگاهی که ممکن است به دیگران آسیبی

(اعم از روحی و جسمی و مالی وآبرویی)بزند و موجب پشیمانی ما را فراهم کند،خود داری کنیم.

این مفهموم بارها در قرآن تذکر داده شده که بر اساس ظن و گمان اقدام نکنیم یا از آنچه که به آن علم نداریم،پیروی نکنیم.

آسیب نزدن به دیگران از سر نااگاهی انقدر اهمیت دارد که خداوند در سوره فتح،در داستان صلح حدیبیه یکی از دلایل تعویق فتح مکه و ورود مسلمانان به مکه را همین امر معرفی کرده است.

وَلَوْلَا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِيبَكُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَن يَشَاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا ﴿۲۵﴾

فولادوند:و اگر [در مكه] مردان و زنان با ايمانى نبودند كه [ممكن بود] بى‏ آنكه آنان را بشناسيد ندانسته پايمالشان كنيد

و تاوانشان بر شما بماند [فرمان حمله به مكه مى ‏داديم] تا خدا هر كه را بخواهد در جوار رحمت‏ خويش درآورد اگر [كافر و مؤمن] از هم متمايز مى ‏شدند قطعا كافران را به عذاب دردناكى معذب مى ‏داشتيم

بنام خدا
مروری خلاصه بر آیات ۶-۱۰سوره حجرات

آیات ۱-۵سوره حجرات بر تنظیم روابط و آداب رفتاری مسلمانان با پیامبر تاکید داشت.
از آیه ۶-۱۳به آداب رفتاری واخلاقی بین مسلمانان می پردازد:

آیه 6:بیان چگونگی واکنش در برابر یک خبر:

در برابر خبر ،واکنش نشان دهید مگر زمانیکه فاسقی خبر اورده،در ان توقف کنید تا ازصحت آن مطمئن شوید. زیرا ممکن است از روی جهالت وعدم اطمینان اقدامی کنید که به دیگران اسیب بزند. فاسق به کسی گفته اند که از مسیر اطاعت خدا خارج شده است.بنابرابن تا عدم حصول اطمینان از صحت خبر،واکنشی نکنید و آسیبی به دیگران نزنید که مبادا بعدا پشیمان شوید.

آیات 7و8:هماتطور که شما نباید به اخباری که نسبت بان مطمئن نیستید وجاهلید،ترتیب اثر دهید ،پیامبر هم نباید از اراده و رای شما که از اطلاعات غیر موثق نشات گرفته، اطاعت کند.
میل قلبی شما به ایمان و کراهت شما از کفر وفسق و نافرمانی خدا،فضل خدا برشماست.

آیه 9و۱۰:امکان قتال وجنگ وظلم وبغی میان دو گروه از مومنین هم وجود دارد.
در این حالت ،اول سعی کنید صلحشان دهید . درغیر این صورت با باغی بجنگید تا زمانیکه دست از ظلم بردارد وبه امر خدا برگردد.
پس از آن،به عدالت بینشان صلح را برقرار کنید.زیرا که مسلمانان برادر یکدیگرند و این دستور میانجی گری،در واقع ایجاد صلح و آشتی بین دو برادر است.