اقوال چهارگانه در تفسیر ایه
"فرمود اين خداي سبحان مرجع همه است و همه به آنجا رجوع ميكنيد جمله ي بعد هم مناسب همين خواهد بود كه فرمود: (وَحَرَامٌ عَلَي قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاها أَنَّهُمْ لاَ يَرْجِعُونَ).حرام در اينجا حرمت تشريعي نيست حرمت تكويني است يعني محروم كردن، ممنوع كردن. چند وجه براي اين معنا ذكر كردند:
1-اينها كه كافر بودند و به هلاكت رسيدند ديگر برنميگردند، ديگر برنميگردند يعني به دنيا برنميگردند تا نظير (رَبِّ ارْجِعُونِ ٭ لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً) باشد يعني دوباره به دنيا برنميگردند كه جبران بكنند يُحتمل،
2- رجوع نميكنند «مِن الكفر الي الاسلام، مِن الباطل الي الحق» يعني توبه نميكنند اين درست است يعني اهل قريه آن ملّتي كه خداي سبحان تمام راههاي درون و بيرون را براي آنها باز كرد راه عقل و فطرت را از درون, راه وحي و نبوّت را از بيرون به سوي او باز كرد اينها به سوء اختيار خودشان بيراهه رفتند خداي سبحان چندين بار مهلت داد براي توبه و اِنابه بلكه برگردند ستّاري كرد بلكه برگردند, غفّاري كرد بلكه برگردند ولي اينها برنگشتند به جايي رسيدند كه بايد به مرحله ي هلاكت برسند فرمود اين گروهي كه سرنوشت شومشان را خودشان تنظيم كردند و مستحقّ هلاكت شدند و ما اراده كرديم اينها را هلاك كنيم يا اينها را هلاك كرديم اينها هرگز پشيمان نميشوند مگر در قيامت, برنميگردند به طرف ما مگر در قيامت آن وقت هم كه رجوع فايده ندارد.
3- يعني حرام است كه رجوع نكنند الي الله يعني ممتنع است كه رجوع نكنند الي الله بلكه يقيناً به الله مراجعه ميكنند اين طور نيست كه حالا اينها مُردند راحت شدند گفتند حالا ما (إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا) حالا كه مُرديم راحت ميشويم آنها كه دست به خودكشي ميزنند خيال ميكنند مرگْ راحتي است در حالي كه اوّلين لحظه ي عذاب آن وقتي است كه اين جان از بدن فاصله گرفته است.
4-دوتا روايتي است كه در تفسير عليبنابراهيم آمده كه اين ایه مربوط به رجعت است. در رجعت طبق اين دوتا روايت آنها كه ايمانِ محض دارند برميگردند يك، آنها كه كفرِ محض دارند و به هلاكت دنيا مبتلا نشدند برميگردند دو، آنها كه كفر داشتند و به عذاب الهي مبتلا شدند و به هلاكت رسيدند آنها «لا يرجعون في الرجعة» سه، اينكه فرمود: (حَرَامٌ عَلَي قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاها أَنَّهُمْ لاَ يَرْجِعُونَ) يعني امّتي كه كفر ورزيد و مستحقّ عذاب الهي شد و خداي سبحان آن قريه و اهلش را هلاك كرد و ويران كرد اينها در رجعت برنميگردند خب اينها در رجعت براي چه برگردند اگر براي عذاب برگردند كه خب اين احساني است نسبت به اينها كه اينها در برزخ برنميگردند كه دوباره معذّب بشوند اينها كه در رجعت برگردند كه نه در رديف انبياياند نه در رديف مؤمنين خالص، اگر برگردند بايد عذاب ببيند شايد اين احساني باشد نسبت به اينها كه خدا دو بار اينها را عذاب نميكند يك بار در دنيا قبل از مرگ اينها را هلاك كرده دوباره در رجعت برگردند و معذّب بشوند اينچنين نيست ولي يكي از محتملات همين است كه آنها در رجعت بخواهند برگردند و ايمان بياورند شدني نيست، گذشته را جبران بكنند شدني نيست. اما ظاهر (حَتَّي إِذَا فُتِحَتْ) معنايش اين است كه اينها (لاَ يَرْجِعُونَ) تا اين وقت (حَتَّي إِذَا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ)"
تفسیر تسنیم