تدبر و فهم سوره فيل:درس سوره فيل چيست؟ ارتباط سوره فيل و قريش با هم چيست؟

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمـَنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ {1}
مگر نديدى پروردگارت با اصحاب فیل چه كرد {1}
أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ {2}
آيا نيرنگشان را بر باد نداد {2}
وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ {3}
و بر سر آنها دسته دسته پرندگانى ا بابيل فرستاد {3}
تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ {4}
[كه] بر آنان سنگهايى از گل [سخت] مى افكندند {4}
فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ {5}
و [سرانجام خدا] آنان را مانند كاه جويده شده گردانيد {5}

عصاره فراز آیات 1-5:(درس سوره)نابودی سپاه فیل سواران با سنگهای کوچک سجیل رها شده توسط پرندگان،نمونه ای از تدبیر خدا در خنثی کردن کید دشمنان خداست.

نکات:

1-پیش از این در سوره های طارق و طور خداوند از کید خود در برابر کید کافران خبر داده بود.انهم یکیدون کیدا و اکید کیدا . فالذین کفروا هم المکیدون.سوره فیل بیان مصداقی از این کید خدا در برابر کید دشمنان اوست.

2--در سوره قریش خداوند به نعمت ایمن سازی قریش از خوف بواسطه وجود بیت الله در مکه،اشاره کرد. (و امنهم من خوف) نابودی سپاه ابرهه که به قصد تخریب و انهدام خانه خدا حمله کرده بودند،یکی از تدابیر خدا برای حفظ امنیت کعبه بوده است.

3-عليرغم اينكهبسياري از مفسران بدليل وجود روايتي كه توصيه كرده سوره فيل و قريش را با هم در نماز بخوانند،اين دو سوره را متصل به هم تفسير كرده اند يعني سوره قريش را ادامه سوره فيل در نظر گرفته اند اما در هيچ يك از ليستهاي روايي ترتيب نزول،اين دو سوره پشت سرهم نيست.

اما در ليست پيشنهادي ترتيب نزول حقير،سوره فيل بعد از سوره قريش است.زيرا در سوره قریش خداوند به نعمت ایمن سازی قریش از خوف بواسطه وجود بیت الله در مکه،اشاره کرده است. نابودی سپاه ابرهه که به قصد تخریب و انهدام خانه خدا حمله کرده بودند،یکی از تدابیر خدا برای حفظ امنیت کعبه بوده است.

امنهم من خوف
الم تركيف فعل ربك باصحاب الفيل

و البته هر سوره مستقل است و بطور مستقل بايد فهميده و تدبر شود.

کلمات کلیدی سوره: الم تر کیف فعل ربک :سوره هاي فجر فیل،کید

آقاي سيدكاظم فرهنگ

كلمات كليدي: سوره فيل قريش كعبه ابرهه

بنام خدا

🔶 تدبر در سوره فیل 🔶

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ ﴿۱﴾
آيا نديدي پروردگارت با اصحاب فيل (لشگر ابرهه كه به قصد نابودي كعبه ودین الهی آمده بودند) چگونه رفتار كرد؟!

أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ ﴿۲﴾
آيا نقشه آنها را در ضلالت و تباهي قرار نداد؟

وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ ﴿۳﴾
و بر سر آنها پرندگاني را گروه گروه فرستاد.

تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ ﴿۴﴾
كه با سنگهاي سجیل آنها را هدف قرار مي‏دادند.

فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ ﴿۵﴾
در نتيجه آنها را همچون كاه خورده شده قرار داد



🔸درب پاراگراف :ایات ۱ تا ۵

قدرت نمایی خدا در سرکوب دشمنان دین ونقشه های پیچیده آنها با استفاده از امکاناتی خارق العاده وبظاهر کوچک ، در ماجرای اصحاب فیل ، نشان از عجز مطلق انسانها در برابر کبریایی خداوند است


🔰 درس سوره :

دربرابر خداوند قدرت نمایی و کید نکنید که خداوند مقتدر ومدبر همچون طوماری شمارا درهم خواهد پیچید ( والله خیرالماکرین)

بنابراین عزت وقدرت را فقط در باخدا بودن جستجوکنید (ان العزه لله جمیعا )


❇️ نکات :

۱- به سرنوشت شوم سپاه فیل بنگرید وعبرت بیاموزید

۲- پیچیده ترین نقشه ها ،یارای مقاومت در برابر اراده خداوند راندارد

۳- به قدرت الهی بزرگترین قدرتمندان ، با کوچکترین چیز ها تخریب وهلاک می شوند

۴- دست از دین ستیزی بردارید چراکه اگر کسی به مقدسات حمله ور شود ،خداوند اورا خرد وهلاک می سازد

۵- هم دراصل فعل خدا آیات ونشانه هایی است ، که با «الم تر»مشخص می شود
مثل
«اَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ»(زمر/21) ندیدی خدای متعال از آسمان آبی نازل کرد؟
خود این جریان نزول آب و باران، موضوع تأمل است و جزء آیات است

وهم در چگونگی وکیفیت فعل خدا آیات الهی مطرح می شود ، که با «الم تر کیف » مشخص می شود
مثل
«أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيل» کیفیت فعل خداوند را می فرماید. این چگونگی نیز جزء آیات خداست.
دیدی که خدا چگونه رفتار کرد.


۶- « كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ»؛ یعنی پروردگار تو.
گویا این داستان جزء تدبیرهای خدا در تربیت وسرپرستی پیامبر «ص» است. رب نبی اکرم در راستای سرپرستی ایشان این جریان اصحاب فیل را به انجام رسانده است .




خانم الهه سادات خدایی

شرح مختصر واقعه

چیزی که از آیات فوق می توان فهمید این نکات است :
1) کسانی بودند که قدرت و ثروت زیادی داشتند.
2) آنها توطئه ای کرده بودند.
3) خداوند با برخورد شدیدی توطئه شان را خنثی نمود.
4) خنثی شدن توطئه آنها بصورت اعزام پرندگانی گروه گروه علیه آنان بود که آنها را با سنگ هائی از «سجیل» هدف قرار می دادند.
5) آنها در اثر این کار بکلی نابود شدند.
قبلاً در سوره قمر به هلاکتِ جمعیِ اقوامی مانند قوم نوح، قوم عاد، قوم ثمود، قوم لوط، و قوم فرعون اشاره فرموده است.
بنابراین هلاکتِ جمعیِ قوم فیل دار نیز بایدازلحاظ شدت گناه و اهمیت بی پروائی در حدود اقوام یاد شده باشد. بنابراین مشکل فیل داران نیز می باید در درجه اول کفر و سپس تصمیم به نابود کردن دین حق یا نماد آن باشد و لذاست که مطالبی از تاریخ قبل از اسلام که راجع به اصحاب فیل می باشد پذیرفتنی بنظر می آید که بطور خلاصه بشرح ذیل است:
در زمان جدّ پیغمبر یکی از امیران کشورهای مجاور به قصد تخریب کعبه یک لشکرکشی به آن منطقه را سازمان داد که در لشکر او تعدادی فیل هم بود .
آنها با حمله تعداد زیادی پرنده مواجه شدند و لشکرشان منهدم شد و از بین رفتند و به این ترتیب حرمت و احترام کعبه بیش از پیش گردید و امنیت ساکنان مکه نیز تا مدت های مدید تامین گردید که در تفسیر سوره قریش راجع به موضوع اخیر عرضی کرده ایم .
اینکه فرمود «آیا ندیدی؟» ، پیغمبر در آن موقع هنوز متولد نشده بود تا این مطلب را دیده باشد لذا توجیه این خطاب این است که چون قضیه اصحاب فیل آنقدر در آن روز مشهور و تازه بود ، و تعدادی که آن را دیده بودند آنقدر زیاد بودند که به صورت یکـی از بدیهیات آن روزها درآمده بود ، انگار که همگان آن را دیده باشند .
ذکر «صاحبان فیل» ، یادآوری عظمت و اهمیت آن لشکر است زیرا که سرداری که در آن روزگار می توانست در لشکرش فیل نگهداری کند، سرداری قدرتمند و ثروتمند بود . توطئه آنها این بود که با تخریب کعبه( نماد دین حنیف ابراهیم ریشه آن را بزنند تا شاید مرکز توجه توده مردم را به جای دیگری متمرکز کنند .
برگرداندن توطئه آنها به این ترتیب انجام شد که اساساً تمام لشکر و تمام افراد آن نابود شدند . در نتیجه کسی از آنان نماند که توطئه را پیگیری کند .
همچنین در اثر رعبی که از این واقعه در اذهان ایجاد شد ، اساساً زمینه چنین توطئـه هایی توسط دیگران نیز از بین رفت .
اینکه آن سنگریزه های کلوخی ، سبب شد آن لشکر مجهز به کلی از بین برود و افرادش «مانند برگ جویده شده» گردند ، نشان دهنده این واقعیت است که آن سنگریزه ها دارای خواص و کیفیت خاصی بودند و سنگریزه های معمولی نبودند .
قابل درک است که یا این سنگریزه ها باید یک خاصیت تخریب بسیار قوی داشته باشند یا عامل ایجاد یک نوع بیماری بگردند که در اثر تماس با هدف چنان بیماریی در او ایجاد گردد که اساساً از هیئت انسانی خارج شده و «مانند برگ جویده شده» گردند .
ضمناً اینکه پرندگانی بصورت دسته دسته ، عده ای را با پرتاب سنگریزه های کلوخی ، هدف قرار دهند در هیچ افسانه و تاریخ هیچ قوم دیگری شنیده نشده، و این مورد خاص کعبه و خاص تاریخ اسلام و مربوط به دوره بلوغ عقلی بشریت بوده و از دوره افسانه سازی و خیال بافی دوراست.
در این واقعه، فیل نماد عظمت، و داشتنِ آن نماد قدرت و ثروت، و قصد فیلداران هتک حرمت و جسارت به کعبه (نماد دین ابراهیمی) می باشد، و عمل خداوند، از بین بردن کامل آنان است.
منظور خداوند از یادآوری این واقعه، ایجاد آرامش دربین پیروان آنحضرت است که نگرانِ فتنه های بزرگی مثلا ریشه کنی جریان اسلام توسط مخالفانش بوده اند.


آقای گنجه ای

🔶فیل:1
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ
آيا نديدي [=در اين واقعه انديشه نكردي] كه پروردگارت چگونه1 با پيل ياران2 [=سپاهيان متكي بر قدرت كوبندة فيل] عمل كرد؟3
__________
🌼👈1 - (پیشگفتار این سوره)

🔸2 - معناي مصاحبت، نوعي همراهي و ملازمت است كه به تدريج شخصيت انسان را به آنكه يا آنچه با آن مصاحبت مي‌كند شبيه مي‌سازد؛ همچون صحابه رسول خدا و ساير مصاحبت‌هاي دنيايي. مصاحبت با هر چيز از اعتماد و اتكاء به آن ناشي مي‌شود و گام به گام در تأثيرپذيري مشابهت حاصل مي‌گردد. به گفته سعدي:
🌸گِلي خوش بوي در حمام روزي
رسيد از دست محبوبي به دستم
بدو گفتـم كه مـُشكي يا عبييــري
كـه از بـوي دلاويــز تــو مستـم
بگفتـا مـن گِــلي بَـد بــوي بـودم
وليـكـن مــدتي با گـُــل نشستم
كمـال هم‌نشيـن در مـن اثـر كرد
وگرنه من همان خاكم كه هستم🌸
👈كلمة اصحاب 77 بار در قرآن تكرار شده است. به دوستِ هم‌صحبت نيز صاحب گفته مي‌شود. عنوان اصحاب بر اسامي مختلفي در قرآن گذاشته شده است؛ بيش از همه «اصحاب‌النّار» [20 مرتبه]، پس از آن «اصحاب‌الجنّه» [14 مرتبه]، «اصحاب‌الجحيم» [6 مرتبه]، «اصحاب‌السعير» [3 مرتبه]، همچنين اصحاب: فيل، سفينه، اعراف، كهف و رقيم، قبور، موسي، سبت، مَدْيَن، اَيكه، حجر، رَس، اُخدود، صراط‌السّوي، ميمنه، يمين، مشئمه، شِمال.

🔸3 - به گزارش تاريخ نگاران، ميلاد مبارك پيامبر اسلام(ص) مقارن «عام‌الفيل» [سال فيل] بوده است و اعراب اين حادثة بسيار مهم را، كه منجر به نابودي سپاه پيل‌سوار متجاوز به حريم كعبه و افزايش اعتبار اين خانه و خادمانش شده بود، مبدأ تاريخ و فصل نويني از موقعيت و زندگي خود مي‌شمردند. بنابراين اصلِ اين حادثه براي معاصرين پيامبر، در خاطره يا به نقل از پدرانشان، امري مسلّم بوده است، اما به دليل گريز از شهر و دور بودن از صحنة حادثه از «كيفيت» آن بي‌اطلاع بودند.
مورخان وقوع اين حادثه را [به تحليل روشنگرانة مرحوم طالقاني در تفسير اين آيات]، كه در ارتباط با تعارضات ميان ابرقدرت ايران و روم تفسير شده است، در نيمة دوم قرن 6 ميلادي [570 يا 571 ميلادي] گزارش كرده‌اند. امپراطوري روم علاوه بر حبشه، در مناطق گسترده‌اي از فلسطين و سوريه و شمال و غرب 👈عربستان پايگاه‌هايي براي مسيحيت بنا كرده و با احداث كليساهايي در جنوب عربستان، مردم «نجران» را در نزديكي نوار مرزي درياي سرخ و سرحدّ ميان يمن و عربستان به آيين مسيحيت درآورده بود، اما سرزمين حجاز [مكه] به دليل شرايط جغرافيايي و دور بودن از حوزة نفوذ دو ابرقدرت دست نخورده باقي مانده بود. از طرفي وجود كعبه و شهر مكه كه قلب باورهاي تاريخي قبايل عرب و عامل تجمع و وحدت آنها به شمار مي‌رفت، براي امپراطوري روم قابل تحمّل نبود. از طرف ديگر «اَبرَهِه» فرماندار و نايب‌السلطنة پادشاه مسيحي حبشه كليساي بسيار بزرگ و باشكوهي [اُلْقُلَّيس] در يمن بنا كرده بود و مي‌كوشيد با تخريب مكه، دلهاي قبايل عرب را متوجه كانون ديگري نمايد و توسعه‌طلبي‌هاي امپراطور در مرزهاي جنوبي ايران را گسترش دهد. ارسال سپاه پيل‌سوار به سوي مكه، سياستي توسعه‌طلبانه در همين راستا و در پيوند زور و زر و تزوير زمانه بود.


🔸فیل:2
أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ
آيا نيرنگ آنها را نقش بر آب نكرد؟4
__________
🔸4 - معناي کيد، طرح و تدبير و نقشة پنهاني است که عليه دشمن کشيده مي‌شود. اگر معناي هدايت، رهبري به مقصود و رسيدن به هدف است، ضلالت معناي معکوس دارد. «في ضلال» بودن نقشه‌هاي نيرنگ‌آميز كافران، خبر از شکست قطعي آنان مي‌دهد، همچنانکه نقشه‌هاي فرعونيان عليه موسي و بني‌اسرائيل به شکست انجاميد. در سوره غافر [آيه 25 (40:25) ] آمده است: «وَمَا كَيْدُ الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلال»، اما «تضليل» [در باب تفعيل] دلالت بر سردرگمي و گمراهي پي در پي و تصاعدي دارد. كيد خداوند محكم و متين [اعراف 183 (7:183) و قلم 45 (68:45) ]، و كيد كافران و شيطان صفتان سُست و ضعيف است [انفال 18 (8:18) و نساء 76 (4:76) ].



🔸فیل:3
وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ
و بر آنها توده‌هاي [متناوب ابري، از گدازه‌هاي داغ] پرتاب شده [به آسمان] نفرستاد؟5
__________
🔸5 - كلمه «طَيرًا» نكره است و دلالت بر نوعي حركت در آسمان مي‌كند. «أَبَابِيلَ» به معناي دسته دسته، حالت يا وصف آن است. مي‌دانيم گدازه‌ آتشفشاني همچون پرنده، تا فاصلة زيادي حركت مي‌كند و به دليل متناوب بودن خروج گدازه‌ها از دهانه آتشفشان، حالت دسته دسته دارد. شبيه چاه‌هاي آرتزين. در اين مورد مرحوم دكتر يدالله سحابي مطالعات گسترده‌اي در اوضاع جغرافيايي و زمين‌شناسي كوه‌هاي اطراف مكه كرده و اين واقعه را به صورت علمي از آثار آتشفشان شمرده است.


🔸فیل:4
تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ
كه بر آنها سنگ‌هايي از گِل سنگ مذاب6 [=گدازه‌هاي آتشفشانی] مي‌باريد.
__________
🔸6 - نسبت دادن فعل «تَرْمِي» [پرتاب مي‌كند] به شراره‌هاي آتش، اتفاقاً قرينة قابل انطباقي در قرآن دارد: مرسلات 31 (77:31) و 32- «لا ظَلِيلٍ وَلا يُغْنِي مِنَ اللَّهَبِ إِنَّهَا تَرْمِي بِشَرَرٍ كَالْقَصْرِ». تهمت زدن به ديگران را هم قرآن با فعل «رَمْي» به تير تهمت تشبيه كرده است [نور 4 (24:4) ، 6 (24:6) و 23 (24:23) ].
«سِجِّيلٍ» همان مُعرب سنگ گِل فارسي است كه گاف در زبان عربي تبديل به جيم شده است. كلمة «سِجِّيل» علاوه بر اين سوره، دو بار ديگر در قرآن با جملة: «...وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَهً مِنْ سِجِّيل...» در وصف باراني از گدازه‌هاي آتشفشاني كه پس از انفجار ناشي از تراكم گازهاي زير زمين [صيحه]، زير و رو شدن پوستة جامد و فوران قشر مذاب باريدن گرفتن آمده است [هود 82 (11:82) و حجر 74 (15:74) ].
شهرهاي هركولانا، پمپئي، وزو كه زير گدازه‌هاي آنشفشان مدفون گشتند، به جاي آنكه وسيلة عبرتي براي آيندگان گردند، اجساد تبديل به سنگ شدة زنان و مردان و كودكان آن امروز وسيله‌اي براي كسب درآمد از طريق توريسم گشته است.
🔺🔻نابود شدن اصحاب فيل با ابري از سنگريزه‌هاي آتشفشان امري استثناء و عجيب نبود، سخن از اين سنگ ريزه‌ها [حاصب] در 4 آيه ديگر قرآن، در وصف هلاكت اقوام ستمگر سابق، به خصوص قوم لوط كه در عربستان مي‌زيستند [صافات 137 (37:137) و 138، حجر 76 (15:76) ]، با وصف «يُرْسِل/أَرْسَلْنَا عَلَيْكُم/عَلَيْهِ حَاصِبًا»آمده است [اسراء 68 (17:68) ، عنكبوت 40 (29:40) ، قمر 34 (54:34) و ملك 17 (67:17) ]. شگفت آنكه شن و ماسه‌هاي روان در آسمان كوير ايران هم هليكوپترهاي مجهز ابرقدرتي را در صحراي طبس به زمين ذلت فرود آورد! اگر ستمگراني در دنياي امروز بمب‌هاي ناپالم و انواع بمب‌هاي شيميايي بر سر ملت‌هاي مظلوم مي‌ريزند، سرنوشت مشابه اصحاب فيل براي آنان دور از امكان نيست!


🔸فیل:5
فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ
به اين ترتيب آنها را همچون كاهبرگ‌هاي جويده شده7 گرداند.8
__________
🔸7 - علف و كاه و يونجه‌اي كه چارپايان مي‌جَوَند، مخلوط كم و بيش يكساني در معده آنها به وجود مي‌آورد، بدن انسان نيز در برابر ابري از گدازه‌هاي آتشفشاني و حرارت فوق‌العاده‌اي كه سنگ را آب مي‌كند، استخوان‌هايش از هم گسيخته و خرد مي‌شود.

🔸8 - نحوة عذاب اصحاب فيل با نوع انحرافشان مشابه است؛ آنها با جلو انداختن فيل‌ها مقابل سپاه، هر مانعي را زير ستون سنگين آن درهم كوبيده و با زمين يكسان مي‌كردند، ولي سرانجام خودشان همچون كاه جويده شده چهارپايان خرد و خمير شدند.

💫💫تفسیر آقای بازرگان

مرور نكات مهم سوره فيل از تفسير تسنيم

این سوره مبارکه مسئله قصد تخریب ابرهه را بازگو کرد که یمنی‌ها، صنعایی‌ها، حبشی‌ها و نجاشی‌های آن روز کوشش کردند که این كعبه را ویران کنند که خدا نگذاشت و به قدری این داستان مشهود و مسلّم بود که خدا از آن به رؤیت یاد می‌کند: ﴿أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحابِ الْفیلِ﴾، اینها به جای اینکه ارباب فیل باشند اصحاب فیل شدند. فیل مثل جَمَل ساربانی دارد فیلبانی دارد، ساربان شتر را می‌گویند جمّال و مسئول نگهداری فیل را می‌گویند فیّال. ارباب فیل می‌گویند جمّال می‌گویند فیال می‌گویند، اما اصحاب فیل معلوم می‌شود که صحابت آنها به همین حیوان بود. کسانی که ﴿کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ﴾ هستند صحابتشان با حیوان است اصحاب این حیوان‌اند و مصاحب این حیوان‌اند.

فرمود: ﴿أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحابِ الْفیلِ﴾، این به اعجاز الهی است؛ البته صدر و ساق نظام سپهری فعل خداست. یک پرنده کوچکی سنگی را در دهن داشته باشد دو تا سنگ را هم به پا داشته باشد، به هر جا که زد مرگ قطعی باشد این یک کار غیر عادی است می‌شود معجزه. منتها معجزه کعبه است ، کار ذات اقدس الهی است که می‌خواهد حریم خود را حرم خود را بیت خود را حفظ کند.

دو کار رسمی را در این سوره مشخص کرد: یکی آن نقشه را نقش بر آب کرد، یکی نقاشان را به زمین زد. یکی اینکه فرمود: ﴿أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحابِ الْفیلِ﴾ که اصحاب فیل را چه کرد؟ آن را می‌فرماید: ﴿وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابیلَ ٭ تَرْمیهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّیلٍ﴾.
اما کید و نقشه مشئوم آنها را چه کرد؟ فرمود: ﴿أَ لَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فی‌ تَضْلیلٍ﴾ اینها راهشان را گم کردند؛ وقتی نقشه‌ای، تصمیمی، پیوندی، هنری به مقصد نرسد گم می‌شود در بین راه. این نقشه را این سیاست مشئوم را آن کار مرموز و باطل را ذات اقدس الهی گم کرد؛ یعنی تضلیل و اضلال از طرف خداست، ضلالت از نقشه است این نقشه گم شد. چه کسی گم کرد عالماً عامداً؟ ذات اقدس الهی. پس تضلیل کار خداست، ضلالت و گم شدن؛ این گم شدن، گم شدن انسانی نیست

ممکن است در ساختارهای نظام طبیعی سیل و زلزله کسی حرف دیگری بزند، ولی در جریان این طیر ابابیل جا برای حرف دیگر نیست؛ این بیّن الرشد است که معجزه است عنایت ویژه الهی است و اینها رسالت الهی را به عهده داشتند. در نظام تکوین اینها رسالت تکوینی ذات اقدس الهی را دارند امتثال می‌کنند ﴿وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابیلَ﴾ که این طیر ابابیل که دسته دسته آمدند ﴿تَرْمیهِمْ﴾ این اصحاب فیل را به سنگ‌ریزه‌ای که از سنگ و گِل تشکیل شده است و صبغه سنگی او بیشتر از صبغه گلی اوست؛ لذا هم چسبنده است هم محکم است هم خُرد نمی‌شود نظیر خشت خام و مانند آن؛ لذا صبغه سنگ بودن آن بیش از صبغه گل بودن اوست، تعبیر کرد به ﴿حِجارَة﴾.

آن‌گاه اینها را ﴿کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ﴾ قرار داد. یک وقت است که انسان برگی را پیش یک گوسفندی پیش یک حیوان دیگری قرار می‌دهند، این برگ را این مزروع را و این بوته‌ها را که پیش او قرار دادند این می‌خورد و چیزی ته آن نمی‌ماند مگر پوسیده‌ها و ذرات ریز. آن ذرات ریز و پراکنده و درهم‌ریخته را می‌گویند «عصف مأکول»؛ قبل از اینکه خورده بشود برگی سالم است بعد از اینکه خورده شد و ذرات و پراکنده‌هایی از آن مانده است می‌گویند این «عصف مأکول» است.