فهم و تفسير آيه يك سوره حج: ايا زلزله قيامت، عذاب عمومي است؟

سئوال:

در ايات ابتداي سوره حج چنين آمده است:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ ﴿۱﴾

انصاریان: ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، بی تردید زلزله قیامت، واقعه ای بزرگ است.

يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُمْ بِسُكَارَى

وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ ﴿۲﴾انصاریان: روزی که آن را ببینید [مشاهده خواهید کرد که] هر مادر شیر دهنده ای از کودکی که شیرش می دهد، بی خبر می شود، و هر ماده بارداری بار خود را سقط می کند، و مردم را مست می بینی در حالی که مست نیستند، بلکه عذاب خدا بسیار سخت است.

با توجه به فراگير بودن حوادث قيامت در كل جهان، و از انجا كه ايه 2 اين حوادث را عذاب شديد خوانده است، آيا همه افراد زنده مشمول عذابند؟ ايا در ان زمان افراد صالحي وجود ندارند و همه مردم مستحق عذابند يا نيكوكاران از اين عذاب مصونيت دارند؟

كلمات كليدي:زلزله قيامت عذاب

آيا حوادث قيامت، براي همه مردم، ترسناك و عذاب است؟
 

در بخشهاي پاياني سورهٴ مباركهٴ «انبياء» قبلاً گذشت كه ﴿لاَ يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ﴾؛ صحنهٴ قيامت اولياي الهي را محزون نمي‌كند اينها به طور عادي از دنيا وارد برزخ و از برزخ وارد قيامت مي‌شوند.

درست است كه شيء عظيم است, طوري است كه ﴿تَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا﴾, طوري است كه ﴿تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ﴾, طوري است كه ﴿تَرَي النَّاسَ سُكَارَي﴾; ولي اولياي الهي از هر سه خطر محفوظ‌اند, بنابراين اين طور نيست كه براي انبيا, ائمه و اولياي الهي(عليهم السلام) اين حادثهٴ قيامت دردآور يا هولناك باشد. 

ذات اقدس الهي دربارهٴ حضرت مسيح و دربارهٴ حضرت يحيي(سلام الله عليهما) ـ كه البته مختصّ اينها نيست, انبياي ديگر هم مشمول اين حكم‌اند ـ فرمود: ﴿وَالسَّلاَمُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدتُّ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيّاً﴾ [و فرمود:] ﴿وَسَلاَمٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيّاً﴾; اين «سلام» يعني او در كمال سلامت مي‌ميرد [و] در كمال سلامت وارد صحنهٴ قيامت مي‌شود. خب اگر اينها گرفتار اين ﴿وَمَاهُم بِسُكَارَي﴾ بشوند گرفتار اين صحنهٴ هولناك بشوند, ديگر سلامتي در كار نيست, اضطراب است.
براي اين گونه از مردان الهي صحنهٴ قيامت هيچ هول و هراسي را به همراه ندارد و البته اين اختصاصي هم به اين دو وجود مبارك ندارد, انبياي ديگر و ائمه(عليهم السلام) هم همين طورند. 


معيار ادراک اضطراب و سکره قيامت
آنكه فرمود: ﴿يَوْمَ تَرَوْنَهَا﴾ جمع آورد, براي اينكه عظمت آن كاملاً براي همگان محسوس است. صحنه‌اي كه اتفاق مي‌افتد كه مادرِ شيرده از دو امر غفلت دارد: هم از ارضاع هم از رَضيع [كه] اين مشهود همه است; اما دربارهٴ سُكارا بودن مردم اين مشهود همه نيست, لذا فعل را مفرد آورده است.
درست است كه همگان مضطرب‌اند اما اينكه كسي بفهمد اينها مضطرب است, يك انسان هوشيار و هوشمند مي‌خواهد. انساني كه سَكرة القيامة دربارهٴ او اثر ندارد, سَكرة الموت را هم تجربه نكرده است, چنين انساني مي‌تواند بفهمد ديگران سُكارا هستند ولي اگر كسي خودش گرفتار سَكرة الساعه است او نمي‌تواند بفهمد ديگران مضطرب‌اند, او خودش مضطرب است ادراكي ندارد كه بفهمد اينها مضطرب‌اند, آن حالت استقامت را از دست دادند و مانند آن, لذا دربارهٴ فعل اول جمع آمد و فعل دوم مفرد كه ﴿تَرَي النَّاسَ سُكَارَي وَمَاهُم بِسُكَارَي﴾, بعداً هم مسئلهٴ قيامت را با مقدمه‌اي كه ذكر مي‌فرمايد برهاني مي‌كند.

آیت الله جوادی آملی

سلام.
این دو ایه ی ابتدایی سوره ی حج را باید در کنار هم نگاه کرد.
ایه ی اول از تقوا پیشگی صحبت کرده
و ایه ی دوم عذاب شدید را اورده.
در واقع عذاب شدید مختص کسانی میشود که پیام ایه ی اول را که تقوا پیشگی بوده است در زندگی دنیوی عملی نکرده اند.
یعنی اگر تقوا نکنید صحنه های قیامت برای شما جز عذاب شدید ،چیز دیگری ندارد.
کما اینکه در بسیاری از ایات قران داریم که چه افرادی از حوادث قیامت ایمن هستند و ترسی بدل ندارند.

در واقع هر کس طبق عمل اورده شده ی خود در ان روز احساس ترس و یا عذاب ویا ایمنی دارد.
ایات سوره ی واقعه اشاره به سه دسته از افراد با حالات متفاوت دارد.

علت بسیارى از ترس ها و هراس ها در آن روز ریشه در اعمال و کردار انسان دارد. انسان به خاطر رفتار ناشایستى که در این دنیا داشته است و به خاطر فزونى گناهان و انحرافات از درون دچار ترس و دهشت مى گردد.

به گونه اى که خداوند در توصیف حالات انسان مى گوید:« در آن روز آنچنان وحشت سرتاپاى انسان را فرا مى گیرد که مادر شیرده، کودکان شیرخوارشان را فراموش مى کنند و هر باردارى جنین خود را بر زمین مى نهد و مردم را مست مى بینى، در حالى که مست نیستند ولى عذاب خداوند شدید است» [10] یعنى گروهى از مردم وقتی عملکرد و رفتارهاى ناشایست خود را مى نگرند و از طرف دیگر قدرت لایزال الهی را مى بینند ، چنین حالات هولناک و دهشتناکى براى آنها پیش مى آید.

البته در مقابل گروه فوق افراد با تقوا و صالحى هستند که خداوند در مورد آنها مى فرماید:.« کسانى که در قیامت با حسنات و کارهاى نیک وارد شوند پاداش بهتر از آن یابند و ایشان از هول و هراس قیامت ایمن مى باشند.» [11] همچنین اهل ایمان که کار شایسته انجام داده اند:. «هیچ گاه هول و هراس هنگامه بزرگ قیامت آنها را محزون نخواهد ساخت و فرشتگان (رحمت) با آنها ملاقات خواهند کرد.» [12]
 
بنا براین تمام این ترس ها و هول و هراس ها به عملکرد انسان باز مى گردد. در حقیقت ترس انسان در قیامت مانند ترس مجرم در دادگاه عادلانه و در دست عاملان اجراى کیفر قانونى است و کسى که جرمى ندارد در پیشگاه عدالت کاملا آسوده خاطر است. اگر انسان، مؤمن و با تقوا باشد و در این دنیا اعمال صالحی انجام داده باشد، نه در وقت جان دادن هولى دارد و نه شب اول قبر و نه هنگام قیامت نگرانى دارد. از امام حسن (ع) پرسیدند: مرگ چیست که نسبت بدان نادانند؟ فرمودند: «بزرگترین شادمانى که بر مومنان وارد مى‏شود». [13]
 

خرم آن روز کزین منزل ویران بروم
 
راحت جان طلبم از پى جانان بروم‏
 
بر هواى لب او ذره صفت رقص کنان
 
تا لب چشمه خورشید درخشان بروم‏
 
همچنین امام صادق (ع) فرمودند: «قیامت زفاف و عروسى اهل تقوا است». [14]
 .
 

[10] . حج، 2، یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَى النَّاسَ سُکَارَى‏ وَ مَا هُم بِسُکَارَى‏ وَ لَاکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِید .
[11] . نمل، 89، مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌْ مِّنهَْا وَ هُم مِّن فَزَعٍ یَوْمَئذٍ ءَامِنُون‏ .
[12] . انبیاء 103،   لَا یحَْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبرَُ وَ تَتَلَقَّئهُمُ الْمَلَئکَةُ هَاذَا.
[13] . بحارالانوار، ج 6، ص 153. «اعظم سرور یرد على المؤمنین».
[14] . همان، ج 7، ص 176. «القیامة عرس المتقین».

سلام
خداوند در سوره انسان می فرمایند :

إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا ﴿٩﴾
[و می گویند:] ما شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می کنیم و انتظار هیچ پاداش و سپاسی را از شما نداریم. (۹)
إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا ﴿١٠﴾
ما از پروردگارمان در روزی که روز عبوس و بسیار هولناکی است می ترسیم. (۱۰)

فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَٰلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا ﴿١١﴾

پس خدا نگه دار آنان از آسیب و گزند آن روز است و شادابی و شادمانی به آنان عطا می کند. (۱۱)
وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا ﴿١٢﴾

و آنان را برای اینکه [در برابر تکالیف دینی و حوادث روزگار] شکیبایی ورزیدند، بهشتی [عنبرسرشت] و لباسی ابریشمین پاداش می دهد