شناخت منافقان و بهانه‌گيران: هميشه اگر آنگاه ميكنند*

💠الَّذِينَ قَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ وَقَعَدُوا لَوْ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُوا قُلْ فَادْرَءُوا عَنْ أَنفُسِكُمُ الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ 168/ال عمران

🌱همانها كه [به جاي دفاع از شهر] خانه نشين شده و دربارة برادرانشان [كه به جهاد رفته و شهيد شده بودند] گفتند: اگر از ما پيروي كرده بودند كشته نمي‌شدند. بگو: اگر راست مي‌گوييد، پس مرگ را از خود دور سازيد.

👈آیات 167و 168 نشانه های نفاق را به مسلمانان یاد اوری میکند.میفرماید این گروه دو مشخصه داشتند:

🔹قبل از وقوع جنگ ،بااین بهانه که اگر بدانیم حتما جنگ میشود،بدنبال شما می اییم،صحنه جنگ را ترک کردند و در خانه نشستند.در حالیکه این دلیل اصلی نبود و آنچه در دل داشتند کتمان کردند.به نظر میرسد اینها یکی از دو گروهی هستند که در ابتدای داستان جنگ احد در آیه 122 به سستی آنها شاره شده بود.
این نوع تفکر و صحنه های کنار کشیدن از جهاد در سوره های دیگر مدنی هم مطرح شده که از جمله به سوره توبه آیه 40به بعد می توان اشاره نمود.

🔹نشانه دوم این افراد، پس از جنگ و شکست است که می گویند اگر بقیه هم از ما اطاعت می کردند ودر شهر می ماندند،نمی مردند.خود این موضوع و نکوهش این تفکر در آیه 156 هم مطرح شد.اما در اینجا خداوند آنرا بعنوان نشانه دوم نفاق مطرح میکند و پاسخ دیگری هم به انها میدهد که اگر راست می گویید مرگ را از خودتان دور کنید(که نمی توانید)
هر دو نشانه و هر دو جمله آنها ظاهری همراه با مسلمانان دارد اما این همراه در باطن آنها وجود ندارد ولذاست که تشخیص نفاق و دورویی، سخت و زمان بر است.

👈مرحوم طالقانی نکته جالبی در این آیه بیان کرده است که این افراد همیشه بهانه گیرند و لو ..لو.. میکنند.
اگر چنان میشد می آمدیم ،اگر فلان کار را میکردند،این گونه نمی شد.با این جملات از زیربار مسئولیت شانه خالی میکنند.روش آنها ایجاد بی تصمیمی در خود ودیگران است.
لذا صحنه های سخت نبرد و آزمایش ،محلی برای اثبات میزان ادعاها و بروز مکنونات درونی افراد است.


📚سید کاظم فرهنگ

❇️افراد دورو و منافق ، در سختي ها غايبند اما بعد از ان خود را از شما ميدانند

🌱وهمانا از شما كسانى‌اند كه (هم خودشان سست مى‌باشند وهم) عامل كُندى و دلسردى رزمندگان مى‌شوند، چون به شما مشكلى برسد، مى‌گويد: خدا بر من منّت نهاده كه همراه آنان (در جبهه) حضور نيافتم (يا همراه آنان شهيد نشدم) «72» نسا
واگر فضل وغنيمتى از سوى خداوند به شما برسد، آن‌چنان كه گويا ميان شما و او هرگز دوستى نبوده (تا نفع شما را نفع خود داند) خواهد گفت: اى كاش (در جهاد) با آنان بودم تا به رستگارى بزرگ (پيروزى و غنائم) مى‌رسيدم. «73» نسا

🔹در آيه‌ى پيش، خطر دشمنان خارجى مطرح بود، اينجا خطر دشمنان داخلى و عوامل نفوذى و منافق مطرح است.

🔹به دنبال فرمان عمومی جهاد و آماده باش در برابر دشمن که در آیه قبل بیان شد در این آیه اشاره به حال جمعی از منافقان کرده میفرماید: «این افراد دو چهره که در میان شما هستند با اصرار میکوشند از شرکت در صفوف مجاهدان راه خدا خودداری کنند»

🔹«ولی هنگامی که مجاهدان از میدان جنگ باز میگردند و یا اخبار میدان جنگ به آنها میرسد، در صورتی که شکست و یا شهادتی نصیب آنها شده باشد، اینها با خوشحالی میگویند چه نعمت بزرگی خداوند به ما داد که همراه آنها نبودیم تا شاهد چنان صحنههای دلخراشی بشویم»

🔹ولی اگر باخبر شوند که مؤمنان واقعی پیروز شدهاند، و طبعا به غنائمی دست یافتهاند، اینها همانند بیگانهای که گویا هیچ ارتباطی در میان آنها و مؤمنان برقرار نبوده از روی تأسف و حسرت میگویند: «ای کاش ما هم با مجاهدان بودیم و سهم بزرگی عاید ما میشد»

🔹صحنه‌هاى جنگ، وسيله‌ى خوبى براى شناخت افراد ضعيف الايمان و منافقان است. وَ إِنَّ مِنْكُمْ‌ ...

🔹منافقان، گاهى چنان به رنگ مؤمنان در آيند كه جزء آنان جلوه كنند. «مِنْكُمْ»

🔹همه‌ى اصحاب پيامبر عادل و در خط حضرت نبودند. مِنْكُمْ‌ ... لَيُبَطِّئَنَ‌

🔹منافقان، عامل تضعيف روحيّه‌ى مسلمانانند «لَيُبَطِّئَنَّ» پس بايد آنان را شناخت و به جبهه نفرستاد.

🔹منافقان، عدم شركت در جنگ، فرار از جبهه و نجات از مرگ را رمز موفّقيت و سعادت مى‌دانند. «أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ»

🔹آنكه در غم مؤمنان شريك نيست، ولى مى‌خواهد در بهره‌ها سهيم باشد، خصلتى از منافقان دارد. لَئِنْ أَصابَكُمْ فَضْلٌ‌ ... يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ‌

📚تفاسير نور و نمونه

❇️شهادت طلبان ترسو، كه شعار جهاد ميدهند در بزنگاه عقب مي نشينند

💠أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى‌ أَجَلٍ قَرِيبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى‌ وَ لا تُظْلَمُونَ فَتِيلًا «77»نساء

🌱آيا نمى‌نگرى كسانى را كه (پيش از هجرت) به آنان گفته شد (اكنون) دست نگهداريد و نماز به پا داريد و زكات بپردازيد. ليكن چون جهاد (در مدينه) بر آنان مقرّر شد، گروهى از آنان از مردم (مشرك مكّه) چنان مى‌ترسيدند كه گويا از خدا مى‌ترسند، بلكه بيش از خدا (از كفّار مى‌ترسيدند) و (از روى اعتراض) گفتند:پروردگارا! چرا جنگ را بر ما واجب كردى؟ چرا ما را تا سرآمدى نزديك (مرگ طبيعى) مهلت ندادى؟ بگو: برخوردارى دنيا اندك و ناچيز است و براى كسى كه تقوا پيشه كند آخرت بهتر است، و به اندازه‌ى رشته‌ى ميان هسته خرما، به شما ستم نخواهد شد.

🔹مسلمانان صدر اسلام در دوران سخت مكّه، از پيامبر اسلام اجازه‌ى جنگ با مشركان را مى‌خواستند و مى‌گفتند: پيش از اسلام عزيز بوديم، اينك به خاطر اسلام گرفتار فشاريم، بگذار بجنگيم تا عزّت خود را به دست آوريم. پيامبر صلى الله عليه و آله كه آن هنگام مأمور به جنگ نبود، اجازه نمى‌داد، ولى پس از هجرت كه فرمان جهاد آمد، جمعى از همان جهاد طلبان، دست به اعتراض و بهانه جويى زدند و كفّار مكّه را بزرگ شمرده و از آنان به شدّت مى‌ترسيدند.

🔹بايد احساسات زودرس و شعارهاى توخالى را كنترل كرد. «كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ»

🔹هميشه و همه جا شمشير كارساز نيست. در شرايط بحرانى و عدم آمادگى، نبايد بهانه به دشمن قوى پنجه داد. «كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ»

🔹خودسازى، مقدّم بر جامعه‌سازى است، آنكه اهل نماز و زكات نباشد، اهل اخلاص و ايثار نخواهد بود. «أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ»

🔹آنان كه زود داغ مى‌شوند، زود هم سرد مى‌شوند. آرى هر داغى، سرد مى‌شود، ولى هيچ پخته‌اى خام نمى‌شود. كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ‌ ... فَلَمَّا كُتِبَ‌ ... لِمَ كَتَبْتَ‌

🔹گاهى از شعار تا عمل فاصله زياد است. فَلَمَّا كُتِبَ‌ ... إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ‌

🔹به فرمان‌هاى خدا و زمان صدور آنها اعتراض نكنيد. در برابر امر الهى، محاسبات زمانى و مكانى خود را كنار بگذاريد. «لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى‌ أَجَلٍ قَرِيبٍ»

📚تفسیر نور

❇️منافقانی كه درحضورت ادعاي فدايي بودن دارند اما عليه تو كار ميكنند را بشناس اما اقدامي عليه شان نكن


💠وَيَقُـولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُوا مِنْ عِندِكَ بَيَّتَ طَائِفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُـولُ وَاللَّهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا
🌱[در حضور تو] اظهار فرمانبرداري [براي مشاركت در جهاد] مي‌كنند، با اين حال وقتي از [حالت پنهان‌كاري] نزد تو بيرون مي‌آيند، گروهي از آنها خلاف آنچه [از ضرورت همبستگي عليه تجاوز دشمن] مي‌گويي، شبانه توطئه مي‌كنند. حال آنكه خدا آنچه در پنهان توطئه مي‌كنند ثبت مي‌كند. پس [با وجود اين خيانت‌ها] درگيرشان مشو و به خدا توكل كن كه خدا در وكالت [=سپردن كارها به مشيّت او] كفايت مي‌كند.نساء:81


🔹در این آیه اشاره به وضع جمعی از منافقان و یا افراد ضعیف الایمان کرده و می گوید: آنها به هنگامی که در صف مسلمانان در کنار پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله قرار می گیرند برای حفظ منافع و یا دفع ضرر از خویش با دیگران هم صدا شده و اظهار اطاعت فرمان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله می کنند «و می گویند با جان و دل حاضریم از او پیروی کنیم» «اما هنگامی که مردم از خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله خارج شدند، آن دسته از منافقان و افراد ضعیف الایمان گفته ها (و پیمانهای خویش را به دست فراموشی می سپارند) و در جلسات شبانه تصمیمهایی بر ضد سخنان پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله می گیرند و خداوند آنچه را در این جلسات می گویند می نویسد»
ولی خداوند به پیغمبرش دستور می دهد که «از آنها روی بگردان و از نقشه های آنها وحشت نکن و هیچ گاه آنها را تکیه گاه در برنامه های خود قرار مده، تنها بر خدا تکیه کن خدایی که بهترین یار و مددکار و مدافع است»

🔹نكته بس مهمي در ارتباط با آزادي مخالفين در اين آيه آموزش داده شده است؛ آزادي براي تشكيل جلسة مخفي شبانه عليه نظريات پيامبر در مقام حاكم و فرمانده سپاه در مقابله با دشمن! درست است كه توطئه منافقانه آنان محكوم شده است، ولي كيفري دنيايي براي چنين اقدامي، كه به هنگام جنگ توسط نظام‌هاي سياسي دمكرات هم تحمّل نمي‌گردد، تعيين نشده است. سياق جنگي و محور بودن موضوع جنگ در اين آيات را كه در متن آيات جهادي (66 تا 104) قرار گرفته است، به وضوح مي‌توان دريافت، بنابراين بديهي است كه اعلام مواضع موافق منافقين با تصميمات پيامبر در دفاع از مدينه هنگام ملاقات با او، و اتّخاذ مواضع خلاف آن در محافل پنهاني شبانه، در مورد جنگ بوده است، نه احكام شرعي و عبادي.

🔹به هر اظهار وفادارى و ايمانى دلگرم نباشيد، چرا كه منافقان با چرب زبانى خود را مطيع جلوه مى‌دهند.

📚تفاسير نور نمونه و بازرگان

❇️روي دوستي دورويانی كه ميخواهند شما هم از ايمانتان برگرديد و با دشمنان شما همكاري ميكنند، حساب نكنيد

💠وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَمَا كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَوَاءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِيَاءَ حَتَّى يُهَاجِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِن تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا نساء:89

🌱[آنها] دوست دارند كه شما [نيز] -همانگونه كه خودشان كفر ورزيدند- كافر شويد و در نتيجه يكسان گرديد. پس [با چنين قصد و نيّت ناپاكي] از آنها هيچ دوستي [که قابل تكيه و اعتماد باشد] مگيريد، مگر در راه خدا هجرت كنند [و با ترك مشركان محارب در مكه به مسلمانان در مدينه بپيوندند]. پس اگر روي برتافتند [و نخواستند جبهة دشمن را ترك كنند، همدست آنها محسوب مي‌شوند]، پس هر كجا آنان را يافتيد، دستگيرشان كنيد و به قتل رسانيد و از آنان هيچ يار و ياوري نگيريد.

🔹مسلمانان در سال 13 بعثت با شدّت گرفتن فشار و شكنجة كافران ناچار به هجرت به مدينه شدند، ولي طي مسافت طولاني مكه تا مدينه با پاي پياده يا سوار بر شتر در هواي سوزان عربستان براي همه مقدور نبود. آية 75 اين سوره (4:75) از مردان و زنان و كودكان مستضعفي ياد كرده است كه به دليل پيري يا بيماري توان هجرت نداشتند، ولي دلشان آرزوي پيوستن به پيامبر را داشت و به درگاه خدا دعاي نجات مي‌كردند.

🔹از ميان خانواده و خويشان و وابستگان مهاجرت كنندگان هم گروه دومي بودند كه بر همان افكار و عقايد آباء و اجدادي پاي مي‌فشردند و نمي‌خواستند ريسك تغيير آيين را بپذيرند، در عين حال ترجيح مي‌دادند هواي خويشاوندان مسلمان مهاجر خويش را هم داشته باشند. بنابراين با سفر موقّت به مدينه و اعلام زباني همفكري و اطاعت از پيامبر، منافقانه مي‌كوشيدند از حمايت هر دو طرف برخوردار باشند و برحسب موقعيت و پيروزي هر كدام، جاي پايي براي خود باز كنند.

🔹اين گروه از بازماندگان مهاجران، عملاً از نظر اعتقادي با مشركان فرقي نداشتند و ادّعاي ايمانشان تنها زباني و مصلحتي بود، بنابراين در اين دوراهي بايد تكليف و موضع سياسي خود را صريحاً انتخاب مي‌كردند؛ اگر ادّعاي فرمانبرداري از پيامبر داشتند، نبايد آب به آسياب دشمن مي‌ريختند و در سپاه آنها حضور مي‌يافتند و صدق ادّعاشان با كندن از مكه و هجرت به مدينه معلوم مي‌گرديد.

🔹در تعقیب آیه قبل در باره منافقانی که بعضی از مسلمانان ساده دل به حمایت از آنها برخاسته و از آنها شفاعت می کردند و قرآن بیگانگی آنها را از اسلام بیان داشت در این آیه می فرماید: تاریکی درون آنها به قدری است که نه تنها خودشان کافرند، بلکه «دوست می دارند که شما هم همانند آنان کافر شوید و مساوی یکدیگر گردید» (وَدُّوا لَو تَکفُرُونَ کما کفَرُوا فَتَکونُونَ سَواءً).

🔹بنابراین، آنها از کافران عادی نیز بدترند زیرا کفار معمولی دزد و غارتگر عقاید دیگران نیستند اما اینها هستند، و فعالیتهای پیگیری برای تخریب عقاید دیگران دارند.
اکنون که آنها چنین هستند «هرگز نباید شما مسلمانان، دوستانی از میان آنها انتخاب کنید»
«مگر این که (در کار خود تجدید نظر کنند و دست از نفاق و تخریب بردارند و نشانه آن این است که از مرکز کفر و نفاق به مرکز اسلام) در راه خدا مهاجرت نمایند»

👌روش برخورد با اهل نفاق، مراتبى دارد. اينگونه احكام شديد كه در آيه آمده، مربوط به منافقانى است كه با مشركان در توطئه‌ها همكارى مى‌كردند.

📚 تفاسير بازرگان ،نمونه و نور